Μια συνέντευξη της Ιώαννας Δρόσου με τον Γιάννη Μπίλλα με αφορμή τις κινητοποιήσεις των αγροτών και τη συζήτηση για αγροτική πολιτική, συζητάμε με τον βιοκαλλιεργητή και συγγραφέα Γιάννη Μπίλλα για τις επιδοτήσεις, την ερημοποίηση της υπαίθρου και τα αδιέξοδα των αγροτών. Ο Γ. Μπίλλας έχει συγγράψει με τον Γιώργο Κολέμπα τα βιβλία O ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης – τοπικοποίησης και Για την κοινότητα των κοινοτήτων που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων.

Η συνέντευξη αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Η ΕΠΟΧΗ“

Ενώ συνεχίζονται τα μπλόκα των αγροτών, η συζήτηση φαίνεται να έχει περιοριστεί στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και να μην μπαίνει στην ουσία: ότι δεν υπάρχει αγροτική πολιτική. Υπάρχει μία βάση συζήτησης, αν δούμε συνολικά τα αιτήματα, για το τι αγροτική πολιτική θέλουμε;

Δεν υπάρχει καμία τέτοια συζήτηση. Στα μπλόκα –και όχι μόνο φέτος, αλλά διαχρονικά– τα αιτήματα στρέφονται γύρω από τις επιδοτήσεις. Πρόκειται για οικονομικά αιτήματα σε ένα πρόβλημα, το οποίο είναι χρόνιο και έχει στοιχεία αδιεξόδου. Πλέον δεν μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν στα χωριά. Αυτό που συμβαίνει είναι ένα σύμπτωμα. Η αιτία είναι ότι ο αγροτικός τομέας είναι σε αδιέξοδο και αυτό ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1980, όταν η επιδοτούμενη αγροτική πολιτική προωθούσε τις μονοκαλλιέργειες. Αυτό σημαίνει λίπασμα, φυτοφάρμακο, υβριδικούς σπόρους, μεγάλα τρακτέρ, δάνεια από τις τράπεζες και άφθονο νερό. Και τι κατάφεραν; Απώλεια της βιοποικιλότητας και της σύνδεσης που είχαν οι άνθρωποι με τη γη. Ο στόχος δεν ήταν οι αγρότες και η στήριξή τους, έστω και μέσα από τον θεσμό των επιδοτήσεων, αλλά η χρηματοδότηση των εταιρειών του αγροτοδιατροφικού τομέα που παράγουν τα λιπάσματα, τους σπόρους και τα τρακτέρ. Πολυεθνικές αγροχημικών, τράπεζες και εταιρείες παραγωγής αγροτικών μηχανημάτων είναι που κάνουν χρυσές δουλειές. Η Ελλάδα από την ένταξη της ΕΕ έλαβε 120 δισ. ευρώ ως αγροτικές επιδοτήσεις. Από τα χρήματα αυτά τα 51,3 δισ. επέστρεψαν σε εταιρείες-προμηθευτές της Ευρώπης μηχανημάτων και πρώτων υλών. Το 70% της αγροτικής γης είναι υποθηκευμένο στην πρώην Αγροτική Τράπεζα. Το ΑΕΠ της χώρας μεγαλώνει, μεγαλώνοντας και η εξάρτηση από αυτές τις εταιρείες.

Μία κριτική που ασκείται συχνά ως προς τις επιδοτήσεις είναι πως αυτές αδρανοποίησαν τον αγροτικό κόσμο και αντί να ενισχύουν την παραγωγή, την υποκαθιστούν. Είναι έτσι;

Ναι, και δεν συνέβη μόνο στην Ελλάδα, αλλά η κοινή αγροτική πολιτική αφορά όλη την ΕΕ. Εάν θέλουμε να συζητήσουμε γιατί φτάσαμε εδώ, να μην μπορούν να ζήσουν οι αγρότες στον τόπο τους, είναι  γιατί εξαρτηθήκαμε από τις μονοκαλλιέργειες. Μέχρι το 1980 είχαμε ντόπιους σπόρους, εναλλαγή καλλιεργειών, διατροφική αυτάρκεια, πληρότητα στο κρέας και τα σιτηρά.  Οι αγρότες παρήγαγαν όχι μόνο για τη χώρα, αλλά πρωτίστως για τον τόπο τους, την πόλη τους, τους συντοπίτες τους και οι περιοχές είχαν μια αυτάρκεια. Από τη στιγμή που ακολουθήσαμε αυτή την οπτική της διαρκούς ανάπτυξης, οι επιδοτήσεις εξάρτησαν τον αγρότη σε ένα παραγωγικό μοντέλο, με αποτέλεσμα ο αγρότης να μην μπορεί πια να ζήσει χωρίς τις επιδοτήσεις και οι παραγωγές να μην μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες που έχει ο τόπος. Αυτή τη στιγμή εισάγουμε το 90% του βόειου κρέατος, ενώ έχουμε τη δυνατότητα να εκτρέφουμε ζώα. Όταν μιλάμε για παραγωγικό μοντέλο, θα πρέπει να σκεφτούμε τι υπερασπιζόμαστε: την ικανότητα μιας χώρας να έχει την τροφή της.

Έχει απολέσει την αυτάρκειά της. Μπορεί να ανακτηθεί; Εξαρτάται μόνο από εμάς;

Σαφώς και όχι μόνο, αφού οι τιμές καθορίζονται από τα χρηματιστήρια, όπως και η αγροτική πολιτική από την ΕΕ. Θέλω να θυμίσω τις κινητοποιήσεις στις αρχές της χρονιάς, σε Γαλλία και Γερμανία.

Με αφορμή τη συμφωνία ΕΕ-Μερκοσούρ, η οποία διαλύει την τοπική γεωργία, φτιάχνοντας μια ζώνη εμπορίου…

Αυτό που δεν αναδείχθηκε είναι ότι οι αγρότες αντιδρούσαν στη νομοθετική απαγόρευση, σε πέντε χρόνια, σε Γαλλία και Γερμανία του ζιζανιοκτόνου Roundup της Mosanto, το οποίο χαρακτηρίστηκε καρκινόγονο. Ένα από τα αιτήματα των αγροτών ήταν η άρση της απαγόρευσης, την οποία και κατάφεραν. Αν ο αγρότης δεν νοιάζεται για τις επόμενες γενιές, για την καταστροφή του περιβάλλοντος, των ποταμών και των χρήσιμων γαιών, αναρωτιέμαι πού θα καταλήξουμε.

Αναφέρθηκες στη σπατάλη νερού για τις καλλιέργειες. Η πολιτική που σχεδιάζεται για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, στην Αττική αλλά και πανελλαδικά, αγνοεί αυτόν τον παράγοντα και δεν παρεμβαίνει.

Γιατί εκείνοι που σχεδιάζουν την αγροτική πολιτική είναι άσχετοι με το αγροτικό ζήτημα. Ο υδροφόρος ορίζοντας σημειώνει κατακόρυφη πτώση. Στις πεδιάδες της Θεσσαλίας, που τις γνωρίζω πολύ καλά, οι γεωτρήσεις φτάνουν πια στα 350 μέτρα βάθος. Δεν υπάρχει νερό. Δεύτερον, ο επιφανειακός υδροφόρος ορίζοντας είναι μολυσμένος από τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων με νιτρικά και βαρέα μέταλλα. Τρίτον, οι ποταμοί νεκρώνουν και η γη ερημοποιείται. Πενήντα πέντε χιλιάδες στρέματα στη Θεσσαλία βρίσκονται στο στάδιο της ερημοποίησης, που σημαίνει ό,τι και να κάνεις δεν αποδίδει πια. Είναι νεκρή γη. Ο Πηνειός είναι ο δεύτερος πιο μολυσμένος ποταμός στην Ευρώπη, μετά τον Πάδο της Ιταλίας. Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στον υδροφόρο ορίζοντα του ποταμού καταλήγουν ετησίως 2.000 τόνοι φυτοφάρμακα και 250.000 τόνοι λιπάσματα. Η λίμνη Κάρλα αποξηράνθηκε καταστρέφοντας το μικροκλίμα της περιοχής και σήμερα, παρά τη μερική της επανασύσταση, τα νερά των ποταμών που καταλήγουν στη λίμνη είναι μολυσμένα με βαρέα μέταλλα. Είναι αδύνατον να αποκατασταθεί τέτοια καταστροφή. Και τώρα λένε ξανά θα εκτρέψουν τον Αχελώο. Αν είναι ποτέ δυνατόν! Σύσσωμο το πολιτικό προσωπικό του τόπου τάσσεται υπέρ της εκτροπής, στο όνομα της αέναης ανάπτυξης. Η απόλυτη κυριαρχία του παραγωγισμού.

Η Θεσσαλία επλήγη από τον Daniel πριν δύο χρόνια και ακόμα δεν αποκαταστάθηκαν οι περιοχές, που πλέον έχουν εγκαταλειφθεί. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο σχεδιασμός είναι η Θεσσαλία να γίνει η μπαταρία της Ευρώπης, με πάρκα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εργοστάσιο καύσης σκουπιδιών εξόρυξη υδρογονανθράκων, αποθήκευση υγροποιημένου αερίου LNG. Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκε κινητοποίηση στον Βόλο, με τους κατοίκους να αντιδρούν μαζικά.

Τα φωτοβολταϊκά πάρκα θα αχρηστεύσουν 339.010 στρέμματα παραγωγικής γης στη Θεσσαλία, σε περιοχές όπως Σκοπιά Φαρσάλων, Τύρναβος, Ελασσόνα, Αντιχάσια και αλλού. Αντίστοιχα, στη Δυτική Μακεδονία 250.417 στρέμματα, στη Στερεά Ελλάδα 235.324 στρέμματα, την Κεντρική Μακεδονία 176.593 στρέμματα και την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 101.597 στρέμματα. Κοντά ένα εκατομμύριο στρέμματα γης υψηλής παραγωγικότητας αφαιρούνται από τη διατροφή μας. Με τι θα τραφούμε; Θα εισάγουμε. Ο Daniel κατέστρεψε υποδομές που δεν ανακτώνται.  Ο αγρότης πια είναι τόσο απελπισμένος. Δεν έχει το σθένος να συνεχίσει να παράγει. Έρχονται τώρα οι εταιρείες, που καλούνται να έχουν μηδενικό οικολογικό αποτύπωμα, όπως η BP και η Amazon, και προτείνουν ως λύση τα φωτοβολταϊκά, καταστρέφοντας έναν τόπο. Δεν υπάρχει σχέδιο. Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν περιγράφει τον καπιταλισμό ως ένα παρασιτικό σύστημα, που μπορεί να ευημερεί μόνο όταν βρίσκει έναν οργανισμό, τον οποίο δεν έχει ακόμα εκμεταλλευτεί, κατστρέφοντάς τον. Επιβιώνει δημιουργώντας διαρκώς ανάγκες, στην περίπτωσή μας σπόρους, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, αγροτικά μηχανήματα. Και ύστερα, πάει στον επόμενο. Αυτό κάνουν στη Θεσσαλία, ήδη καίνε στον Βόλο εισαγόμενα σκουπίδια από Ιταλία και προχωρούν με το LNG και τις εξορύξεις. Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι η αυτάρκεια των παραπάνω αγροτικών κοινοτήτων ήταν εμπόδιο στα σχέδια τους (είναι ενδεικτικό ότι καμία επιδότηση δεν δίνεται στους αγρότες, εάν δεν έχουν τα περίφημα καρτελάκια αγοράς υβριδικών σπόρων). Βασίζεται (ο καπιταλισμός) στην υπερπαραγωγή και στην υπερκατανάλωση, καταστρέφοντας, σύμφωνα με τον Μαρξ, και τις δυο πηγές πλούτου, τη γη (καραβίδες, ψάρια και υγροβιότοποι, όπως οι δικές μας φλέβες) και τους ανθρώπους (αγρότες και αγροτικές κοινότητες εν προκειμένω). Εκτός αυτού, το οικολογικό όριο της περατότητας των φυσικών πόρων και η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν ήταν τόσο εμφανής στα χρόνια του Μαρξ. Μια νέα αντίθεση, πέρα της αντίθεσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής (και λόγω της παγκοσμιοποίησης), γίνεται περισσότερο από ποτέ κυρίαρχα εμφανής. Είναι η αντίθεση ανθρώπου – φύσης.

Στην COP29 μιλούσαν για μια πράσινη νέα συμφωνία και τώρα, στην COP30, δεν υπήρξε νύξη για τα ορυκτά καύσιμα. Χαρακτηρίζουν ιστορικές συμφωνίες τις εξορύξεις υδρογονανθράκων ή πορεία προς την ανάπτυξη την εξόρυξη αντιμονίου στη Χίου, όταν το οικολογικό αποτύπωμα της Ελλάδας είναι τεράστιο.

Ο καπιταλισμός «πουλάει» τις πολιτικές του, για να ανθίσει. Τη δεκαετία του 1960 με τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα «πούλησε» την πράσινη επανάσταση, στο όνομα της καταπολέμησης της φτώχειας. Μετά «πούλησαν» βιώσιμη ανάπτυξη, αργότερα αειφόρο ανάπτυξη και τώρα τελευταία πράσινη ανάπτυξη. Κάθε νέο είδος ανάπτυξης που προωθούν έρχεται και προστίθεται στα προηγούμενα. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι για την «πράσινη» ανάπτυξη θα χρειαστούμε μέχρι το 2050 ραγδαία αύξηση των εξορύξεων των ορυκτών μετάλλων αλουμινίου, χαλκού, μολύβδου, νικελίου και χάλυβα, εντατικοποίηση στην εκμετάλλευση σπάνιων γαιών (ίνδιο, μολυβδαίνιο, νεοδύμιο) και ειδικότερα για τα υλικά αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας (κοβάλτιο, λίθιο, μαγγάνιο, νικέλιο) αύξηση της ζήτησης έως 1000%. Ήδη η ΕΕ έχει εντάξει την πυρηνική ενέργεια στις πράσινες επενδύσεις. Αν αναλογιστούμε πόση ενέργεια θα χρειαστεί για τα data centers και την τεχνητή νοημοσύνη, η κατάσταση αποκτά χαρακτηριστικά δυστοπίας. Δεν βλέπω διέξοδο, καμία προοπτική. Και ας μην αυταπατόμαστε ότι δεν μας αφορά. Ο καπιταλισμός έχει εξαντλήσει τις εξωτερικότητες που μπορούσε να απομυζήσει. Δεν έχει διέξοδο, δεν έχει προς τα πού να επεκταθεί. Με την παγκοσμιοποίηση επήλθε η καπιταλιστική ολοκλήρωση.

Υπάρχει διέξοδος; Βρισκόμαστε, είναι πια εμφανές, στο κατώφλι της επισιτιστικής κρίσης και οι τοπικές κοινωνίες, στις οποίες δεν δόθηκε ποτέ η ευκαιρία  να διαμορφώσουν το μοντέλο ανάπτυξής τους, έχουν αδρανοποιηθεί.

Πόσο εύκολο είναι να έρθει σε ρήξη κανείς με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, ο οποίος απαγορεύει τον προστατευτισμό των προϊόντων; Η Ελλάδα δεν διαμορφώνει ένα σχέδιο, πόσω μάλλον να διεκδικήσει. Οι τιμές σιτηρών, οσπρίων και κρέατος καθορίζονται από τα χρηματιστήρια. Πέντε πολυεθνικές ελέγχουν το 75% των σιτηρών, δύο το 50% της παραγωγής μπανάνας, τρεις την παγκόσμια παραγωγή τσαγιού, ενώ τριάντα πολυεθνικές ελέγχουν το 1/3 των επεξεργασμένων τροφών. Έχουμε παρακμή υπαίθρου, μείωση αγροτικού πληθυσμού, συρρίκνωση αγροτικών κοινοτήτων και εσωτερικούς-εξωτερικούς μετανάστες. Πώς θα καταφέρεις ως χώρα την αυτονομία σου; Και δεν μιλάω με όρους απόλυτης αυτάρκειας. Αλλά διάολε, θεσσαλικός κάμπος και δεν μπορεί να ταΐσει τους κατοίκους του; Αναρωτιέμαι, αν δεν έσκαγε το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ τι θα γινόταν; Τίποτα. Θα πλήρωναν τα χρέη τους και άντε πάλι από την αρχή. Το είπα ξανά. Οι αγρότες δεν έχουν το σθένος να συνεχίσουν. Οι άνθρωποι νιώθουν εγκαταλελειμμένοι.

Το άλλο Σάββατο, 13 Δεκεμβρίου, εισάγεται στη βουλή ο κρατικός προϋπολογισμός, ο οποίος στοχεύει ξανά σε ρυθμούς ανάπτυξης 2%, όταν βαθαίνουν οι ανισότητες και η κοινωνία φτωχοποιείται. Θα μπορούσε να αντιστραφεί με μια άλλη αγροτική πολιτική, ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο;

Σαφώς θα πρέπει να συζητήσει η κοινωνία, και κυρίως οι αγρότες. Να μας πουν τι υπερασπίζονται. Για ποιον παράγουν; Για τις ανάγκες του τόπου ή για τη βιομηχανία της τροφής; Διότι μέχρι τώρα μόνο επιδοτήσεις διεκδικούν.  Όσον αφορά την ανάπτυξη με όρους ΑΕΠ, δείτε και τους προϋπολογισμούς άλλων χωρών. Δεν έχει πια δυνατότητα ο καπιταλισμός να μεγαλώνει το ΑΕΠ. Και επομένως, δημιουργεί χρηματιστηριακές φούσκες, οι οποίες κάποια στιγμή σκάνε. Ρετάρει η μηχανή του καπιταλισμού, δεν έχει άλλον δρόμο. Αν δεν τεθεί ζήτημα αναδιανομής του πλούτου, άλλη λύση δεν βλέπω.