Του Γιάννη Μπίλλα

Η πράσινη ανάπτυξη είναι ένας άλλος τρόπος να συνεχίσει ο καπιταλισμός να υπάρχει, είναι μία ευφυής κίνηση του καπιταλισμού, για να μην αμφισβητηθεί το κυρίαρχο που είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Στις δεκαετίες του 1970 και 1980 ,στο όνομα της καταπολέμησης της φτώχειας ,ξεκίνησε η «πράσινη επανάσταση» με τη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Ακολούθησε η «αειφόρος ανάπτυξη», μετά η «βιώσιμη ανάπτυξη» και τώρα η «πράσινη ανάπτυξη»  Η εκτίμηση που υπάρχει είναι ότι, αν συνεχίσουμε έτσι και όλη η γη γίνει «πράσινη», με τον τρόπο που καταναλώνουμε, έτσι και αλλιώς , θα πρέπει να μετοικήσουμε σε άλλον πλανήτη. Ο καπιταλισμός δημιουργεί συνεχώς νέες ανάγκες οι οποίες  χωρίς διαρκή ανάπτυξη δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Αν προσθέσουμε και τις ακόρεστες ανάγκες της τεχνητής νοημοσύνης σε γη, νερό και ρεύμα για τη λειτουργία των κέντρων δεδομένων (11.000 Data Centers μέχρι τώρα σε όλο τον πλανήτη-εκ των οποίων 19 στην Ελλάδα), η κατάσταση γίνεται  δυστοπική. Ήδη η  Ευρωπαϊκή Ένωση,  για να καλύψει τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες για ενέργεια, έχει εντάξει  την πυρηνική ενέργεια στις «πράσινες» επενδύσεις. Ο Σερζ  Λατούς λέει ότι η ανθρωπότητα είναι ένα πλοίο που οδεύει προς τα βράχια και η  «πράσινη» ανάπτυξη επιβραδύνει  απλώς την πρόσκρουση. Η αποανάπτυξη προτείνει να αλλάξει ρότα… Είμαστε κριτικοί προς την «πράσινη» ανάπτυξη, θεωρούμε ότι είναι ένα ακόμα ιδεολόγημα του καπιταλισμού. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι για την «πράσινη» ανάπτυξη θα χρειαστούμε μέχρι το 2050 ραγδαία αύξηση των εξορύξεων των ορυκτών μετάλλων αλουμινίου, χαλκού, μολύβδου, νικελίου και χάλυβα, εντατικοποίηση στην εκμετάλλευση σπάνιων γαιών (ίνδιο, μολυβδαίνιο, νεοδύμιο) και ειδικότερα για τα υλικά αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας (κοβάλτιο, λίθιο, μαγγάνιο, νικέλιο) αύξηση της ζήτησης έως 1000%.  Μια μπαταρία ηλεκτρικού αυτοκινήτου που ζυγίζει γύρω στα 500 κιλά περιέχει 12 κιλά λίθιο, 30 κιλά νικέλιο, 20 κιλά μαγγάνιο, 15 κιλά κοβάλτιο, 100 κιλά χαλκό, 200 γραμμάρια αλουμινίου. Μόνο για μια μπαταρία αυτοκινήτου απαιτείται επεξεργασία 10 τόνων αλατιού για την παραγωγή λιθίου, 15 τόνων μεταλλεύματος για την παραγωγή κοβαλτίου, 2 τόνων μεταλλεύματος για την παραγωγή νικελίου και 12 τόνων μεταλλεύματος χαλκού. Συνολικά, χρειάζονται 200 τόνοι ορυκτού εδάφους για μια ηλεκτρική μπαταρία αυτοκινήτου. Το διακύβευμα για την πράσινη μετάβαση είναι οι σπάνιες γαίες, απαραίτητες για την κατασκευή φωτοβολταϊκών, ανεμογεννητριών και μπαταριών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι ερμηνεύεται ο ανταγωνισμός των πλούσιων χωρών για τις σπάνιες γαίες στην Ουκρανία, στη Βολιβία, στο Κογκό, στη Σερβία και αλλού. Στη χώρα μας, σχεδιάζεται στη Χίο η εξόρυξη του αντιμονίου, μιας ακόμη σπάνιας γαίας, παρά τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας.

Μια άλλη μορφή καταστροφής τόπων στο όνομα της «πράσινης ανάπτυξης» είναι τα βιοκαύσιμα. Το βιοντίζελ στην Ευρώπη προέρχεται μέχρι και 25% από φοινικέλαιο και άλλα ελαιοδοτικά φυτά, όπως η ελαιοκράμβη. Αμέτρητα στρέμματα τροπικών δασών έπρεπε να δώσουν τη θέση τους στις φυτείες φοινικέλαιου, ειδικά στην Ινδονησία και τη Μαλαισία. Αυτό καταστρέφει τη βάση διαβίωσης πολλών ζωικών και φυτικών ειδών και οδηγεί σε τεράστιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.  Στα βενζινάδικα οι ευρωπαίοι οδηγοί βάζουν συχνά φοινικέλαιο χωρίς να το γνωρίζουν. Το φοινικέλαιο περιέχεται σχεδόν σε κάθε δεύτερο προϊόν στα σούπερ μάρκετ και είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτό. Αλλά σχεδόν κανείς δεν ξέρει ότι μεγάλο μέρος των εισαγωγών φοινικέλαιου στην Ευρώπη καταλήγει στο ντεπόζιτο των αυτοκινήτων. Ο λόγος για αυτό είναι η απαίτηση της ΕΕ να μειωθούν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τα καύσιμα. Το ντίζελ υποτίθεται ότι γίνεται πιο φιλικό προς το περιβάλλον, αν μέρος του συνίσταται από φυτικά έλαια. Ένα τεράστιο λάθος! Γιατί η πρόσμειξη φοινικέλαιου στο καύσιμο βλάπτει το περιβάλλον, το κλίμα και τον άνθρωπο. Το βιοντίζελ, μέσω των φυτειών φοινικέλαιου που προέρχονται από τη μετατροπή δασικών περιοχών σε καλλιέργειες, παράγει επίσης τεράστιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που βλάπτουν όχι μόνο το κλίμα αλλά και την υγεία μας. Με την αποψίλωση των τροπικών δασών όλο και περισσότερα είδη, όπως οι ουρακουτάγκοι, οι ασιατικοί ελέφαντες και οι ρινόκεροι, χάνουν το ζωτικό τους χώρο. Ειδικά στην Ινδονησία, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απειλητική: οι φυτείες φοινικέλαιου έχουν καταλάβει συνολικά 14 εκατομμύρια εκτάρια! Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στη μισή έκταση της Γερμανίας! Και οι φυτείες αυξάνονται συνεχώς.

Και ενώ ο φόβος για  μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση αυξάνεται, έχουν δεσμευτεί για τη δημιουργία φωτοβολταϊκών πάρκων 339.010 στρέμματα παραγωγικής γης στη Θεσσαλία σε περιοχές όπως στη Σκοπιά Φαρσάλων, στον Τύρναβο, στην Ελασσόνα, στα Αντιχάσια και αλλού. Ακολουθεί η Δυτική Μακεδονία με 250.417 στρέμματα, η Στερεά Ελλάδα με 235.325 στρέμματα, η Κεντρική Μακεδονία με 176.593 στρέμματα, η Ανατολική Μακεδονία- Θράκη με 101.597 στρέμματα. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά στη χώρα μας,  οι τοπικές κοινωνίες (κοινότητες, δήμοι, περιφέρειες) έχουν μόνο συμβουλευτικό ρόλο για την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών,  ανεμογεννητριών και υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Για παράδειγμα, η πρόταση της ΑΔΜΗΕ για παραγωγή ρεύματος από «πράσινες» πηγές ενέργειας στην Κρήτη είναι δεκαπλάσια από τις ανάγκες του νησιού σε ρεύμα στην κορύφωση της ζήτησης τον Δεκαπενταύγουστο. Η πρόταση μας είναι οι τοπικές κοινωνίες να αποφασίζουν οι ίδιες για τις ανάγκες τους σε ενέργεια, καθώς και για τη μορφή ενέργειας που θα χρησιμοποιήσουν. Αυτό βέβαια προϋποθέτει να γίνει αίτημα των κοινοτήτων αγώνα, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο πολιτειακό ζήτημα για αυτοκυβέρνηση με κύτταρο τους δήμους και τις κοινότητες.

Ο φιλόσοφος και οραματιστής Αντρέ Γκορζ είχε προβλέψει σε ένα κείμενο του, ήδη από το 1974, την ανάκτηση των οικολογικών κινημάτων από τη βιομηχανία και τους χρηματιστηριακούς κύκλους-δηλαδή από το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Είναι καλύτερα ,λοιπόν, από εδώ και στο εξής να μην κρυβόμαστε. Ο αγώνας για οικολογική στροφή δεν αποτελεί αυτοσκοπό , μονάχα ένα ενδιάμεσο στάδιο. Η οικολογική στροφή μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες στον καπιταλισμό. Να τον αναγκάσει να αλλάξει. Είναι σίγουρο ότι θα αντισταθεί, θα κάνει χρήση βίας και «πονηρούς χειρισμούς». Θα υποχρεωθεί όμως να υποκύψει, διότι το οικολογικό αδιέξοδο θα είναι μη διαπραγματεύσιμο. Ο καπιταλισμός θα εντάξει στον κορμό του την οικολογική «παράμετρο», όπως έχει ήδη ενσωματώσει τόσες άλλες. Για το λόγο αυτό πρέπει ευθύς εξαρχής να αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια: τι θέλουμε πραγματικά; Έναν καπιταλισμό που θα προσαρμοστεί σε δεσμεύσεις οικολογικού χαρακτήρα ή μια οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική επανάσταση που θα καταργήσει τις δεσμευτικές αρχές του καπιταλισμού, θέτοντας σε νέες βάσεις τη σχέση του ατόμου με την κοινότητά του, το περιβάλλον και την ίδια τη φύση; Μεταρρύθμιση ή ρήξη;

Απόσπασμα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικο “Εραστές των Αγράφων”, Καλοκαίρι  2025