Δημοσθένης Δαγκλής*
Προχωρούμε στον νέο αιώνα με δυστοπική επιτάχυνση που προοιωνίζεται πρωτόγνωρα πλανητικά δεινά. Ταυτόχρονα παρατηρούμε σε παγκόσμια κλίμακα ότι οι πολλοί πτωχαίνουν και οι ελάχιστοι κερδοφορούν. Στον σημερινό βιασμό της ανθρωπόσφαιρας (εποχή πανδημιών, κοινωνική εξαθλίωση κ.λπ.) ή συνολικότερα της βιόσφαιρας (κλιματική αλλαγή, καταστροφή βιοποικιλότητας κ.ά.), όπου μπορεί γενικά να συμπεριληφθεί και η πρώτη, ο κοινός παρονομαστής που αποτελεί την πιο ικανή συνθήκη μιας ολιστικής εξήγησης είναι ένας.

Πρόκειται για το οικονομικό σύστημα που κατευθύνει και ελέγχει τον κόσμο και ίσως πρέπει πλέον να εγκαταλείψουμε τον καθιερωμένο συγκαλυπτικό όρο «Ανθρωπόκαινος» εποχή και να υιοθετήσουμε τον «Καπιταλόκαινο» (Serge Audier).

Κατά την πάγια κερδοσκοπική λειτουργία του, το κεφάλαιο που ελέγχει την τεχνολογία σπεύδει πάντα να «θεραπεύσει» τις βλάβες και τις «αρρώστιες» που αυτό δημιουργεί. Στη διαδικασία αυτή συνεχώς εμφανίζονται θαυμαστά τεχνο-επιστημονικά προϊόντα, όπως π.χ. στην ιατρική επιστήμη (εμβόλια, ρομποτική ιατρική, τηλεϊατρική κ.ά.), αλλά και σε όλους σχεδόν τους τομείς του τεχνοπολιτισμού μας.

Ομως, το «ισοζύγιο» μεταξύ «μολύνσεων» και «θεραπειών» είναι πάντα αρνητικό και έχει επισωρευτική ιδιότητα πολλών ετών που εκδηλώνεται στις μέρες μας με τα πλανητικά δεινά. Από τις πιο παλιές καπιταλιστικές-κερδοσκοπικές «μολύνσεις» είναι π.χ. αυτή που αφορά την εμπορική-καταναλωτική τεχνολογία και βέβαια συνεχίζεται η «ενσωματωμένη εξαχρήστευση» σε κάθε παραγόμενο προϊόν.

Η «κρίσιμη μάζα» αυτής της επισώρευσης έχει όμως επιτευχθεί και οδηγεί στον μεγάλο εφιάλτη που εκφράζει η κλιματική κρίση με την ποικιλία των δυστοπικών προβλέψεων και έχει εισέλθει πλέον σε μη αντιστρεπτή πορεία. Οι όποιες προσπάθειες διεθνούς συμφωνίας για την επιβράδυνσή της (Παρίσι, Γλασκόβη κ.λπ.) ουσιαστικά αποτυγχάνουν, εφόσον χώρες και κυβερνήσεις βρίσκονται στα χέρια των αγορών και των μεγάλων εταιρειών. Σε αντάλλαγμα συχνά οι τελευταίες προσφέρουν στις πρώτες, εκτός των άλλων, νέες τεχνικές επιτήρησης.

Παράλληλα με την καθυστέρηση ουσιαστικής διεθνούς δράσης για την κρίση, συνεχώς επιστρατεύεται και το τεχνοφουτουριστικό ιδεώδες της τεχνολογικής πανάκειας. Κάθε κακό που συνεχίζεται και καθένα που μπορεί να προκύψει θα αντιμετωπιστεί με τη θριαμβευτική εξέλιξη της τεχνοεπιστήμης της λεγόμενης 3ης (ρομποτική) και της νέας 4ης (τεχνητή νοημοσύνη) επανάστασης. Τα πρωτεία κατέχει μάλλον η βιοτεχνολογία. Το ανθρώπινο σώμα, μαζί βέβαια και ο εγκέφαλος, είναι ευάλωτα. Θεωρούνται «φυλακή που πρέπει να ξεπεραστεί».

Πάνω από τρεις δεκαετίες τώρα διάφορα τεχνοφουτουριστικά μανιφέστα εμφανίζονται ως συνεχιστές του κυβερνο-οργανισμού (cyborg-Haraway) και του διανθρωπισμού (trans human). Η παλιά ιδέα της ένωσης «σάρκας-μηχανής» εμφανίζεται με τις πιο πρωτότυπες και ακραίες εκδοχές της. Οι περίφημες έρευνες «διεπαφής εγκεφάλου-υπολογιστή» προγραμματίζονται έτσι ώστε να απελευθερωθεί το μυαλό από τους περιορισμούς «ακόμα και του υγιούς σώματος» όπως π.χ. τα γηρατειά. Οι ιδέες αυτές ευδοκιμούν κυρίως στην υπερατλαντική Εσπερία και συνήθως εκφράζονται από πολυεκατομμυριούχους που τις προωθούν. Υπάρχει ακόμη και εκκλησία διανθρωπιστών με ιερέα που είναι και επιχειρηματίας («Church of Perpetual Life»).

Βέβαια, δεν λείπουν και κερδοσκοπικές εταιρείες «ευγονικής» που διατηρούν μετά θάνατον εγκεφάλους κάποιων πλούσιων («κρυογονική»), ώστε να «ξαναζήσουν» στο μέλλον σε άλλα σώματα ή… στον κυβερνοψηφιακό κόσμο. Η ιδέα της σύμφυσης ψηφιακού και βιολογικού στοιχείου θα οδηγήσει τελικά στην «τεχνολογική αθανασία» (!). Η βασική φουτουριστική ιδέα που υποστηρίζει όλα αυτά είναι η βελτίωση (enhancement) και η επαύξηση (augmentation) του ανθρώπου. Οπως συμβαίνει πάντα ιστορικά, βασικό λόγο έχει η στρατιωτική στοχοθεσία που εδώ είναι η δημιουργία του «υπερ-στρατιώτη».

Ο πληθωρισμός ερευνών και προγραμμάτων δεν αφορά μόνο τον ίδιο τον άνθρωπο. Υπάρχουν π.χ. εταιρείες συνθετικής βιολογίας που οι βιο-μηχανικοί τους μπορούν να δημιουργήσουν νέους οργανισμούς άγνωστους στον πλανήτη. Προγραμματίζουν κύτταρα που μπορούν να κάνουν τα πάντα, από υλικά, φάρμακα, τρόφιμα μέχρι φυτά, βακτηρίδια κ.ά. (π.χ. «υπερ-κοράλλια» και «υπερ-δέντρα» που θα απορροφούν έντονα το διοξείδιο του άνθρακα). Ταυτόχρονα βέβαια η κερδοσκοπική μόλυνση θαλασσών και η αποψίλωση δασών συνεχίζονται!

Οι διάφορες εξαγγελίες δεν γίνονται τόσο από επιστήμονες-ερευνητές, όπως θα ήταν και φυσικό, αλλά από ιδεαλιστές εκατομμυριούχους. «Μπορούμε να τροποποιήσουμε γενετικά το ανθρώπινο είδος» δηλώνει ευθαρσώς ο Ελον Μασκ. Παρά το «θεϊκό μέγεθος» κάποιων οραμάτων κανείς βέβαια δεν έχει αντίρρηση με την έννοια «βελτίωση» όσον αφορά π.χ. θεραπείες ανίατων ασθενειών όπως καρκίνοι κ.ά. Ομως η παράλληλα συνεχιζόμενη δράση κερδοσκοπικών εταιρειών, π.χ. σε ιδιαίτερους οικότοπους, που θεωρείται η υπ’ αριθμόν ένα πιθανή αιτία νέων πανδημιών, συνιστά τουλάχιστον τραγική ειρωνεία.

Ο κατάλογος των τεχνοφουτουριστικών ιδεών και προγραμμάτων που εξαγγέλλονται είναι αρκετά μεγάλος και είναι αμφίβολο αν η σπουδή υλοποίησης που τα διακρίνει συνάδει με την αλήθεια και αξιοπιστία των θεωρητικών-επιστημονικών προκείμενων του καθενός.

Οσον αφορά τα πιθανά αποτελέσματά τους παραμένει κατά κανόνα άγνωστη η επίπτωσή τους συνολικά στον βιο-άνθρωπο-πλανήτη όχι μόνο ως προς την επιστημονική-οικολογική διάσταση, αλλά και τις κοινωνικές, ακόμα και την ηθική. Για την τελευταία μόνο η «διανθρωπική εκκλησία» δεν έχει πρόβλημα, εφόσον αποτελεί… θέλημα Θεού η τεχνολογική δημιουργία του «μετα-ανθρώπου» (post human) που θα κατακτήσει το σύμπαν!

Εύλογα ερωτήματα που μπορεί να προκύψουν από όλα τα παραπάνω είναι τα εξής:

1. Αποτελεί ο ακραίος τεχνοφουτουρισμός της εποχής μας σε όλες τις εκδοχές του –που μερικές φορές ξεπερνούν την παραδοσιακή επιστημονική φαντασία– απλώς και μόνο φυσιολογική εξέλιξη λόγω της αλματώδους-εκθετικής εξέλιξης της επιστήμης;

2. Πατρονάρεται αυτός και χρησιμοποιείται από το πανίσχυρο οικονομικό σύστημα που μέσα από τις αντιφάσεις του συνεχίζει απτόητο την κερδοσκοπική καταστροφική του δράση –με αιχμή την κλιματική κρίση και τις πάμπολλες προεκτάσεις της– όπου προτάσσοντας πάντα το κέρδος εμποδίζει την επιβράδυνσή της;

3. Εχει αποδεχτεί δηλαδή το αναπότρεπτο της καταστροφικής πορείας μοιράζοντας αφειδώς ελπίδες ατομικής «επαύξησης εκτός της φύσης» κ.ά. (που ακόμα και τότε δεν είναι δυνατόν βέβαια να αφορούν όλους τους ανθρώπους αλλά τους λίγους εκλεκτούς);

Τα δύο τελευταία ερωτήματα δεν τίθενται ως ρητορικά, διότι τότε μπορούν να θεωρηθούν απλώς πεσιμιστικά και συνωμοσιολογικά. Είναι όμως λογικά, κατά βάση πολιτικά και τα οφείλουμε τουλάχιστον στα παιδιά μας, διότι συχνά αισθανόμαστε ότι τα πράγματα εξελίσσονται και είμαστε πάντα υποχρεωμένοι να τα αφήσουμε χωρίς δυνατότητα αντίδρασης.

Η τεχνοφουτουριστική πανάκεια, που λανσάρεται συνήθως από τις πλουτοκρατικές ελίτ και τους ακολούθους τους, συχνά θυμίζει τα καθρεφτάκια που μοίραζαν οι κονκισταδόρες στους ιθαγενείς. Τότε ο σκοπός ήταν η κατάκτηση εδαφών και πόρων, ενώ σήμερα αυτή υπάρχει και εξελίσσεται με κερδοσκοπική, καταστροφική ένταση. Στην εποχή μας όμως το σύστημα χρειάζεται επίσης –εκτός από τον κοινωνικό εφησυχασμό και την παθητικότητα– την κοινωνική αποδοχή ενός «μονοδιάστατου ανθρώπου» (Μαρκούζε) για τη διατήρηση και ενίσχυση της βιοπολιτικής του εξουσίας.

*Φυσικός, δρ Φιλοσοφίας

Πηγή:efsyn