Ανδρέας Ζάρρος, Ξυλόκαστρο Κορινθίας

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του Μάρεϊ Μπούκτσιν, γράφονται πολλά και πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για το έργο του, που μας βοηθούν να το κατανοήσουμε καλύτερα και να προβληματιστούμε με το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε την κληρονομιά του. Εγώ δεν επιχειρώ διόλου κάτι τέτοιο, απλά θα προσπαθήσω να περιγράψω το θεσμικό και κοινωνικό πλαίσιο που αντιμετωπίζουν πολίτες, που προτάσσουν τις αρχές του ελευθεριακού δημοτισμού και της άμεσης δημοκρατίας στην Ελλάδα και να παραθέσω μερικές σκέψεις, που προέκυψαν βιωματικά, από την ενασχόλησή μου με την αυτοδιοίκηση και τα κοινωνικά οικολογικά κινήματα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Αντί προλόγου μια γενική εκτίμηση

Αυτό που ζούμε τις τελευταίες δεκαετίες δεν είναι κρίση πια, είναι αποσύνθεση. Με ιλιγγιώδη ταχύτητα καταστρέφονται τα πάντα γύρω μας, αλλά και μέσα μας. Η ξέφρενη κούρσα της αύξησης παραγωγής και κατανάλωσης από τη μία, δεν αφήνει τίποτα όρθιο στο φυσικό μας περιβάλλον και από την άλλη η σχετικά πρόσφατη μετάλλαξη του ανθρώπου-καταναλωτή σε τηλεκατευθυνόμενο χρήστη-καταναλωτή, διαλύει τα πάντα μέσα μας. Η δυστοπία που εδώ και χρόνια χτίζεται γύρω μας, ήταν τρομακτική ακόμα και σε συνθήκες προ πανδημίας, πόσο μάλλον σήμερα, με όλα αυτά που ζούμε.

Το πρότυπο Homo User-Consumer που προωθείται, έχει σαν χαρακτηριστικά του τα: κάτσε σπίτι, άσε τη δουλειά στους ειδικούς, παρακολούθα τις οθόνες σου, πέρνα καλά όσο σε παίρνει, κατανάλωνε όσο σε παίρνει και λίγο παραπάνω και γενικά μην τα πολυψάχνεις τα πράγματα. Οι ειδικοί θα σου λένε τι πρέπει να κάνεις κάθε φορά. Αυτοί ξέρουν. Γι’ αυτό άλλωστε δεν τους διάλεξες; Για να σε υπηρετούν δεν τους ψήφισες; Κοίτα τη δουλίτσα σου μόνο, λοιπόν (εδώ που τα λέμε με τόσα που συμβαίνουν πρέπει να νιώθεις και τυχερός που τα φέρνεις βόλτα!) και τα προβλήματά σου θα λυθούν από αυτούς που ξέρουν. Και οι λύσεις τους θα σου παραδοθούν με delivery! Παράδοση στον χώρο σας!

Εννοείται, επίσης, ότι αυτό που λέμε δημοκρατία δεν είναι δημοκρατία, αυτό που λέμε τοπική αυτοδιοίκηση, δεν είναι ούτε τοπική ούτε αυτο-διοίκηση και βέβαια αυτό που λέμε ανάπτυξη και πρόοδο και εννοούμε κάτι πολύ καλό, είναι σκέτη καταστροφή. Όλα καλά δηλαδή…

Δράση – Αντίδραση

Ευτυχώς, υπάρχουν πολλοί που δεν ακολουθούν το πρότυπο που προτάσσεται και δεν κοιτάνε μόνο τη δουλειά τους. Και γίνονται περισσότεροι με τον καιρό, γιατί το «τέρας» είναι αχόρταγο και προκαλεί, θέλοντας να κατασπαράξει τα πάντα. Η ασύδοτη επίθεση στο φυσικό περιβάλλον, τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει δημιουργήσει πολλά κινήματα πολιτών σε όλη τη χώρα, που μάλιστα έχουν να επιδείξουν πολύ υψηλό επίπεδο και σε θέματα αυτοργάνωσης, συμμετοχής, λειτουργίας και δικτύωσης, αλλά και σε πολιτική δράση και πρόταση.

Με ανοικτές συνελεύσεις και αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ενημερώνουν και πείθουν πολύ κόσμο και αντιστέκονται μαζικά στα σχέδια των εκάστοτε επενδυτών. Σημαντικό είναι και το ότι τα περισσότερα κινήματα, δεν μένουν μόνο στο ξερό «όχι» και το «δεν θέλουμε την ανάπτυξη που μας προτείνετε», αλλά παρουσιάζουν και ολοκληρωμένες αντιπροτάσεις για πολύ σοβαρά ζητήματα όπως το ενεργειακό, οι εξορύξεις, η διαχείριση απορριμμάτων κ.α., επιστημονικά τεκμηριωμένες και εννοείται κοινωνικά και περιβαλλοντικά δίκαιες. Τα κοινωνικά οικολογικά κινήματα με τη δράση τους, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους, μας δείχνουν ότι και δυνατή είναι η αυτοργάνωση των πολιτών και πολιτική παράγει και αποτελέσματα φέρνει. Είναι επίσης εμφανές, ότι ο πολίτης όταν βλέπει ότι η γνώμη του και η συμμετοχή του επηρεάζει το αποτέλεσμα και τις τελικές αποφάσεις, αφήνει την ιδιώτευση και αναλαμβάνει δράση. Από άμυνα πάμε σχετικά καλά…

Η αυτοδιοίκηση στα χειρότερά της

Στη λεγόμενη κατ’ ευφημισμό αυτοδιοίκηση, τα πράγματα είναι λίγο πιο σύνθετα. Ποτέ δεν ήταν ρόδινα, από πλευράς χώρου για τους πολίτες και η λήψη των αποφάσεων είχε ήδη απομακρυνθεί πολύ από αυτούς (και κυριολεκτικά και μεταφορικά) με τις δύο μεταρρυθμίσεις, τον Καποδίστρια το 1998 και τον Καλλικράτη το 2010. Όμως το κακό σήμερα έχει παραγίνει!

Ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή. Το 2019 ψηφίζαμε στις αυτοδιοικητικές εκλογές μ’ έναν νόμο, τον Κλεισθένη, που έκανε κάποια μικρά βήματα για να δοθεί νόημα στο πρώτο συνθετικό της λέξης αυτοδιοίκηση. Απλή αναλογική στο μοίρασμα των εδρών, ανεξάρτητοι οι πρόεδροι των κοινοτήτων από τους κεντρικούς συνδυασμούς και απόδοση πόρων στις κοινότητες που θα μπορούσαν να αποφασίζουν μόνες τους τη διαχείρισή τους, ήσαν μερικές από τις αλλαγές που τροποποιούσαν λίγο τους κανόνες του παιχνιδιού.

Έχει ενδιαφέρον εδώ να κάνουμε μια παρένθεση και να δούμε πώς προέκυψαν αυτά τα μικρά βήματα προς τη δημοκρατία, στον Κλεισθένη. Η προηγούμενη κυβέρνηση, και συγκεκριμένα το Υπουργείο Εσωτερικών, το 2015 ανέθεσε σε μια επιτροπή «ειδικών» να κάνουν μια πρόταση για τη νέα αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση. Την άνοιξη του 2016 η επιτροπή παρέδωσε την πρότασή της, η οποία ήταν τραγική. Το μεγαλύτερο σοκ που πάθαμε, όλοι όσοι ασχολούμαστε με την αυτοδιοίκηση και παλεύουμε για τη θέσμιση της μέγιστης δυνατής συμμετοχής των πολιτών και την όσο πιο «από τα κάτω» γίνεται λήψη των αποφάσεων, το προκάλεσε η πρόταση της επιτροπής να καταργηθούν οι κοινότητες. Επικράτησε για λίγο καιρό πανικός αλλά ευτυχώς, το υπουργείο αποφάσισε να παρουσιάσει την πρόταση της επιτροπής σε δεκάδες συνελεύσεις στην Ελλάδα. Έπεσε μεγάλο κράξιμο, που έπιασε όμως τόπο και ένα χρόνο μετά, την άνοιξη του 2017, βγήκε νέα πρόταση από την κυβέρνηση, που βελτιώθηκε κι άλλο στη διαβούλευση που έγινε, υιοθετώντας κι άλλες από τις προτάσεις μας. Μπορεί να μην ήταν αυτό που θα έδινε πλήρες νόημα στο όνομα Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά έκανε σαφή βήματα προς την σωστή κατεύθυνση και έδινε χώρο στους πολίτες και των πιο μικρών χωριών να επηρεάζουν τις αποφάσεις για τον τόπο τους. Ήταν μια πολύ καλή εξέλιξη.

Η νέα κυβέρνηση όμως, αμέσως μόλις εκλέχτηκε τον Ιούλιο του 2019, θεώρησε ότι η απλή αναλογική θα φέρει ακυβερνησία στην αυτοδιοίκηση και μ’ έναν «νόμο» (τον πρώτο της!!!), άλλαξε εκ των υστέρων το αποτέλεσμα των εκλογών και τη βούληση των ψηφοφόρων, δίνοντας πλειοψηφία στις δημοτικές και περιφερειακές αρχές μέσα στις επιτροπές, αποδυναμώνοντας τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια και μετατρέποντας τις μειοψηφίες σε κομπάρσους. Στους περισσότερους δήμους για να καταλάβετε, οι δημοτικές αρχές, ενώ έχουν το 20-30% των δημοτικών συμβούλων, κυβερνούν ανενόχλητες χωρίς να χρειάζονται τη συναίνεση κανενός. Με πρόσχημα την πιθανή ακυβερνησία, κατάργησαν όμως και όλες τις άλλες μεταρρυθμίσεις που ευνοούσαν τη συμμετοχή των πολιτών. Όπως το δικαίωμα των κοινοτήτων να διαχειρίζονται μόνες τους ένα μικρό ποσό κάθε χρόνο, φέρνοντάς τες πάλι σε ρόλο επαίτη και για την πιο μικρή ανάγκη τους.

Το βασικό πρόβλημα ήταν, είναι και θα είναι η απουσία των πολιτών από το παιχνίδι των αποφάσεων για τον τόπο. Με τον Κλεισθένη υπήρχε μια ελπίδα να μπει στο «κόλπο» περισσότερος κόσμος και τα κύτταρα της αυτοδιοίκησης, οι κοινότητες, οι γειτονιές και τα διαμερίσματα των πόλεων να ζωντανέψουν λίγο. Δυστυχώς, δεν μπορέσαμε να το διαπιστώσουμε.

Το σύστημα διακυβέρνησης των δήμων ήταν και παραμένει δημαρχοκεντρικό και κρατά τον πολίτη σε ρόλο πελάτη που τον εξυπηρετούν οι «ειδικοί». Έχει δημιουργήσει πανίσχυρα τοπικά λόμπυ, με σημαντική δύναμη και επιρροή, οικονομική και κοινωνική και χωρίς κανέναν ουσιαστικό έλεγχο. Στη δημιουργία αυτών των λόμπυ, έχει συντελέσει τα μάλα ο μη περιορισμός των δύο θητειών σε δήμαρχους και περιφερειάρχες, που κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει τολμήσει να θεσμοθετήσει.

Εκτός από λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, οι δήμοι και οι περιφέρειες στην Ελλάδα έχουν τεράστια ελλείμματα δημοκρατίας, αποτελεσματικότητας και διαφάνειας. Σε συνδυασμό με τις μνημονιακές περικοπές της τελευταίας δεκαετίας, έχουν φέρει τους δήμους σε πολύ άσχημη κατάσταση απ’ όλες τις πλευρές, με αποτέλεσμα την ραγδαία ερημοποίηση των χωριών και κάνοντας τη ζωή των αγροτών μας ακόμα πιο δύσκολη. Η ανάγκη μιας αυτοδιοικητικής μεταρρύθμισης που θα ενισχύει ουσιαστικά το ρόλο των κοινοτήτων, θα αποδώσει τους πόρους που χρειάζεται η αυτοδιοίκηση και θα θεσμοθετήσει πραγματικά και όχι για τους τύπους που ισχύει τώρα, τη συμμετοχή των πολιτών στις τοπικές υποθέσεις, παραμένει το ζητούμενο.

Το κακό είναι όμως ότι η διεκδίκηση τέτοιων μεταρρυθμίσεων δεν περιέχεται στην ατζέντα ούτε της αυτοδιοικητικής κοινότητας ούτε των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές και τα συλλογικά τους όργανα μένουν κυρίως στη διεκδίκηση πόρων και δείχνουν να βολεύονται από την υπάρχουσα κατάσταση, ενώ τα κόμματα διαχρονικά έχουν αποδείξει ότι δεν προτάσσουν τέτοια ζητήματα. Έτσι, η μόνη ελπίδα είναι η αφύπνιση των πολιτών και η οργανωμένη διεκδίκηση από-τα-κάτω. Ουτοπία; Ίσως, αλλά μπροστά στη δυστοπία που ζούμε και τη διαγραφόμενη «ατοπία», αποτελεί τη μοναδική διέξοδο…

Επίθεση και δημιουργία

Όταν ασχολείσαι με τα κοινά και θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, στο μυαλό σου έχεις τα όμορφα και δημιουργικά σκαρώματα. Η πραγματικότητα όμως θέλει να καταναλώνουμε τον περισσότερο χρόνο μας στην άμυνα, για την υπεράσπιση αξιών, τόπων και κοινωνικών αγαθών από τη λαίλαπα της δήθεν ανάπτυξης. Τα όνειρά μας όμως είναι για επίθεση και δημιουργία. Κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία, σεβασμό στο περιβάλλον, στους φυσικούς πόρους και το τοπίο, αγροδιατροφική συνείδηση και αυτάρκεια, πολιτιστικές δημιουργίες, βιώσιμες πόλεις και άλλα όμορφα περιέχουν τα θέλω μας και αυτά θα γίνουν πράξη μόνο από-τα-κάτω. Οι από πάνω έχουν άλλες προτεραιότητες κι επειδή είναι πολύ δυνατοί αντίπαλοι μάς βάζουν συνεχώς σε θέση άμυνας.

Αυτοοργάνωση και αγώνας μέχρι την τελική νίκη λοιπόν, ανεξάρτητα αν και πότε θα έρθει…

πηγή:aftoleksi