Aπό την Εύη Νικολοπούλου

Τι θα έλεγε άραγε ο Φρόυντ, αν βρισκόταν ξαφνικά σε ένα οικογενειακό τραπέζι, όπου 4 διαφορετικά άτομα έχουν απορροφηθεί, σκυμμένα σε 4 διαφορετικές συσκευές; Με τι όρους θα το εξηγούσε; Ποιοί είναι οι παράγοντες εξάρτησης μας από τα κοινωνικά δίκτυα;
Η έκταση της χρήσης των κοινωνικών δικτύων μπορεί να συγκριθεί μόνο με τα φαινόμενα της μαζικής μετανάστευσης λαών. Το 1/3 του πλανήτη, σχεδόν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, είναι ενεργοί χρήστες του facebook την ίδια ώρα που το ίδιο σχεδόν ποσοστό, δεν έχει πρόσβαση σε καθαρό νερό.
Ο Φρόυντ ισχυριζόταν ότι οι κύριος σκοπός της ζωής είναι η αναζήτηση της ευτυχίας, με κύριους μηχανισμούς την πραγμάτωση της ηδονής, και την ελαχιστοποίηση του πόνου. Ιδού η ελκυστικότητα των κοινωνικών δικτύων: Μικραίνει η μοναξιά, μειώνεται ο ψυχικός πόνος της απομόνωσης. Αναμέτρητοι χρήστες, εθισμένοι στο κυνήγι του like και της επιβεβαίωσης, εργαζόμαστε σαν ψηφιακά χαμστεράκια, επιμελώς και διαρκώς, για την εξεύρεση της επόμενης,στιγμιαίας, ηδονής. Η στιγμιαία ικανοποίηση από την πλήρωση της κοινωνικής ανάγκης, είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό: απελευθερώνει την ντοπαμίνη, τον νευροδιαβιβαστή της ευτυχίας, και επομένως είναι η κατάλληλη ενίσχυση για την αναζήτηση της επόμενης.
H αντίληψη της χρήσης του διαδικτύου ως μια εξάρτηση όμοια με τις άλλες, είναι βολική, απλοϊκή και παντελώς λανθασμένη.
Ποιά είναι όμως η ιδιομορφία της χρήσης των social media;
1.Η αυξανόμενη ενασχόληση με την οθόνη, η καταβύθιση στον ψηφιακό κόσμο, αποκλείει μια ζωτική συνθήκη: Το σώμα. Το σώμα όχι απλά είναι αόρατο, αλλά καθίσταται σχεδόν περιττό στις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις. Οι εκφράσεις του προσώπου μας, η μυρωδιά, η γεύση, η αφή, η όσφρηση, τα σωματικά μας μέλη και όργανα, παίζουν μικρό ή κανένα ρόλο σε αυτόν.
2. Η ψυχοσωματική σχεσιακότητα έχει υποκατασταθεί με ηλεκτρονικά υποπροϊόντα. Σχετιζόμαστε με ψευδο-αντικείμενα: με φωτογραφίες, εφαρμογές, ηλεκτρονικά παιχνίδια.
3.Τα συναισθήματα που γεννιούνται στην επαφή μας με το ανεξάντλητο πεδίο του ίντερνετ, πολλά, έντονα, συχνά πρωτόγνωρα,αλλά μικρής διάρκειας και, λόγω της ταχύτητας και της φύσης της διάδρασης, μένουν πίσω, ανεπεξέργαστα και χωρίς απεύθυνση. Οι δεσμοί με ψηφιακές οντότητες είναι απρόβλεπτες, αναξιόπιστες και δίχως σταθερότητα.
Ο χρόνος που αφιερώνουμε μπροστά στις οθόνες ξεπερνάει πλέον τον χρόνο που δραστηριοποιούμαστε εκτός αυτών. H κλασσική επικοινωνία έχει συρρικνωθεί, και το τηλέφωνο έχει πολλάκις αντικατασταθεί από το Messenger. Ο κύριος παράγοντας εξάρτησης μας από τα κοινωνικά δίκτυα, είναι ο φόβος του αποκλεισμού (F.O.M.O*). Αποκλεισμού από την πληροφορία, από τα γεγονότα, από τις εκδηλώσεις, τις διαδικτυακές συζητήσεις, τις τάσεις, τις μόδες. Είναι τόσο παράδοξο όσο και τραγικό, ότι ο φόβος του αποκλεισμού μας από τις ζωές των άλλων, μας περιθωριοποιεί από το βίωμα της δικής μας offline ζωής, της πραγματικής ζωής: της αισθησιοκινητικής συσχέτισης με ζωντανά πρόσωπα και τρισδιάστατα αντικείμενα.
Ο κύριος παράγοντας του ψυχαναγκαστικού ελέγχου των κοινωνικών δικτύων, το τσεκάρισμα του κινητού μας αναρίθμητες φορές την ημέρα, είναι το άγχος ότι κάπου αλλού, κάπου μακριά μας, κάτι γίνεται ερήμην μας. Ότι κάποιοι άλλοι, ζουν καλύτερα, διασκεδάζουν περισσότερο, μιλάνε με πιο ενδιαφέροντες ανθρώπους, ζουν σε καλύτερα σπίτια από μας. Γι’ αυτό και σύμφωνα με έρευνες, το κοινωνικό δίκτυο με τα μεγαλύτερα ποσοστά πρόκλησης άγχους ανάμεσα στους χρήστες είναι το Instagram, όπου βασιλεύει η πρόκληση εντυπώσεων: η γκλαμουριά, το φώτοσοπ, η πολυτέλεια, η επίδειξη πλούτου/ομορφιάς, η φαντασμαγορία, η ιλουστρασιόν ζωή.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η παθητική κατανάλωση του facebook, το απλό και μηχανικά επαναλαμβανόμενο scroll, και η ελαχιστοποιημένη αλληλεπίδραση, θεωρείται παράγοντας κινδύνου για την κατάθλιψη. Η ανεπαίσθητη σύγκριση του εαυτού και της ζωής μας με άλλα άτομα, άλλες ζωές, πέραν του ότι είναι πλήρως λανθασμένη, έχει αρνητική συνεισφορά στη διαμόρφωση της ταυτότητας, και αποτελεί αίτιο χαμηλής αυτοεκτίμησης. Και πρόκλησης ψυχικού πόνου.
Στον πόνο όμως που προσπαθούμε να αποφύγουμε με την αυξανόμενη χρήση των κοινωνικών υπηρεσιών του διαδικτύου, δυστυχώς προστίθεται και η νοσταλγία του σώματος στην καθημερινή ψηφιακή ζωή. Που πηγάζει από το έλλειμμα των πραγματικών εμπειριών. Των εμπειριών που θα μπορούσαν να μπουν στο μνημονικό άλμπουμ του απολογισμού της ζωή μας, και που καθορίζουν εν τέλει την ταυτότητα μας.
Όπως έλεγε ο Μπουνιουέλ στην Τελευταία πνοή, «Πρέπει κανείς ν’ αρχίσει να χάνει τη μνήμη του, έστω και μικρά της κομμάτια, για να αντιληφθεί ότι η μνήμη είναι αυτή που φτιάχνει όλη μας τη ζωή. Μια ζωή δίχως μνήμη δε θα ήταν ζωή… Η μνήμη μας είναι η συνοχή μας, η λογική μας, η δράση μας, το συναίσθημά μας. Χωρίς αυτή, δεν είμαστε τίποτα…».

*Στο λεξικό της Οξφόρδης, προστέθηκε ένας νέος όρος το 2013: F.O.M.O (Fear Of Missing Out)
πηγή:protagma