Τάκης Καφετζής

Σε όλον τον κόσμο, όσο προχώραγε ακάθεκτη η πανδημία, άρχισε να τίθεται, φοβικά και με τη χαοτική ασάφεια ενός αρχικού σοκ, το ερώτημα «τι θα γίνει μετά;». Και το ερώτημα αυτό ξεκίνησε να εγγράφεται, με τρόπο συστηματικό, στην ημερήσια διάταξη του δημόσιου λόγου, από εκείνους που ήσαν ανέκαθεν παντοιοτρόπως ανήσυχοι, συνήθως όμως και αμήχανοι. Για το δέον γενέσθαι του κοινωνικού βίου. Για τις απρόβλεπτες και συχνά αγιάτρευτες δυστυχίες της λατρείας μιας αέναης, αναπότρεπτης, αυτονόητης προόδου των αναπτυγμένων κοινωνιών.

Η πανδημία ήρθε να αμφισβητήσει στον συστατικό πυρήνα τους αυτές τις αλληλοσήμαντες έννοιες της «ανάπτυξης» και της «προόδου», μαζί και την ιδέα της απροϋπόθετης υπεροχής τους. Υπεροχής του πολιτισμικά ανώτερου, ως αναπτυγμένου, «κέντρου», απέναντι σε μία ποικιλοειδώς «υστερημένη περιφέρεια».

Πέρα από τις όποιες γεωπολιτικές σκοπιμότητες, η αρχική ενοχοποίηση της Κίνας ως γεννήτορα του ιού υπάκουε σε αυτή την παλαιάς κοπής αποικιοκρατική λογική ενός πάλαι ποτέ ιμπεριαλιστικού «κέντρου»: ο ιός ήρθε από κάποιους, με κάθε έννοια «μακριά από μας» και «ξωτικούς», που εμπορεύονται και τρώνε νυχτερίδες. Κι ύστερα, μπήκε στο παίγνιο της λαϊκής κατανάλωσης ένα άλλο τραπουλόχαρτο: «ο ιός μάς ήρθε» από εργαστήρια της «μακρινής από μας» Κίνας, με σκοπό δαιμονικό να διαταράξει τον αμέριμνο στην υπεροχή του, αναπτυγμένο, προοδευμένο, ευήμερο κόσμο «μας», τον κόσμο της Δύσης.

Υπάρχει ένα δίδυμο σχήμα σ’ αυτές τις αφηγήσεις, αφηγήσεις προορισμένες για κατανάλωση από το μαζικό κοινό των «πολιτισμένων» πολιτειών. Είτε είναι αυτό το κοινό, που μπορεί να έχει περιδιαβεί την παράξενη αγορά της Γουχάν τρώγοντας μετά βουλιμίας περίεργα ερπετά και πτερόεντα. Είτε είναι οι «ξωτικοί» επιστήμονες της όποιας Κίνας, που αναπτύσσουν και διαδίδουν ανεμπόδιστα γενετικές τεχνογνωσίες. Το δίδυμο στοιχείο, ο λώρος των δυο αυτών «καταστάσεων πνεύματος», επί του προκειμένου για την παρούσα, ανά πάσα στιγμή ακαριαία μεταδιδόμενη νόσο (αλλά και για την όποια επικείμενη) είναι ο ενιαίος, φύσει αδιαίρετος, ακαριαίος, αραχνοειδής τόπος και χρόνος της παγκοσμιοποίησης. Ενας τόπος μη-τόπος. Ενας τόπος ταυτόχρονα του παντού και του πουθενά. Ενας χρόνος όπου μπερδεύεται το πριν, το τώρα και το (ίσως) μετά της ίδιας της ζωής.

Αυτή είναι και η συνθήκη της πανδημίας. Εντοπισμένη, αλλά «κάπου». Χρονολογημένη, αλλά «κάποτε». Αρκετοί είναι εκείνοι που ερμηνεύουν τα προκείμενα της τωρινής πανδημίας ως απότοκο της απληστίας του ανθρώπου να κυριαρχήσει με κάθε και αποκλειστικά δικό του τρόπο πάνω στη φύση. Το όραμα, ήδη από την ύστερη δυτική Αναγέννηση, μιας εξορθολογισμένης παντοδυναμίας του ανθρώπου απέναντι στην ίδια τη φύση του φαντάζει σαν ένας κατοπτρικός δυισμός, στον οποίο έχει εγγραφεί, ταυτόχρονα, η παγίδα της αναίρεσης του ανθρώπου ως πεπερασμένου γεννήματος της φύσης.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που ενοχοποιούν κάποιες από τις, αφ’ εαυτών επίμαχες, καταστατικές αρχές του μετέπειτα Διαφωτισμού. Κι έχουν ίσως ένα δίκιο αυτοί οι κριτικοί. Μαζί με τον ορθό λόγο, ο σκοτσέζικος και εν συνεχεία ο γαλλικός Διαφωτισμός καθιέρωσαν μια, δίδυμη του ορθού λόγου, ιερότητα: την κτήση επί παντός εγκόσμια υλικού, που θα μπορούσε έλλογα να οριστεί ως δυνάμει ιδιοκτησία ενός πρωτόφαντου «ατόμου». Μία προβολή της δυνατότητας του ίδιου, ως φύσει ελεύθερου και μοναδικού «προσώπου», να ορίζει την κτήση του ίδιου του εαυτού του, άρα και να δικαιούται την κυριαρχία των εξ εαυτού παραγόμενων, άρα, και δι’ εαυτόν, «κτημάτων».

Ενα πρόσωπο ελεύθερο από κάθε περιορισμό, αφού είναι εξ ορισμού αυτεξούσιο ως ιδιό-κτητο. Ενας άνθρωπος-άτομο, οριζόμενο από το μερίδιο του έχειν του σε μια οριοθετήσιμη και περιφράξιμη «πρώτη διανομή». Εκείνην που αποτέλεσε και έναν από τους λόγους ύπαρξης του «Κοινωνικού Συμβολαίου» στον Λοκ: «υπάρχουν κάποιες αρρύθμιστες σχέσεις ιδιοκτησίας», σχέσεις καταγόμενες από την ατελή «φυσική κατάσταση» του ανθρώπου, που πρέπει να διευθετηθούν, άπαξ διά παντός και παντάπασιν, με τη σύναψη ενός συμβολαίου αναγνώρισης των αρχήθεν – ήδη κεκτημένων. Είναι έτσι που ο άνθρωπος μπορεί να υπάρξει ως μη περαιτέρω τεμνόμενο ον, ως έλλογο α-τομο, ιδιοκτήτης επί παντός του επιστητά ορίσιμου. Ετσι είναι που ο Ορθός Λόγος υπάρχει αντικριστά με τον ιδιόκτητο Λόγο. Με την αιρετική εξαίρεση των ρουσοϊκών…

Αυτή η συνθήκη του νεωτερικού εννοιολογήθηκε ως ένας ασυγκράτητος «κτητικός ατομικισμός» μέσα από τη ριζική προσέγγιση του C.B. Macpherson στον φιλελευθερισμό και τον ορθό λόγο του. Ενας ατομικισμός υπό καταστατικά απαράκαμπτη έγκληση να επεκτείνει διαρκώς και πολύμορφα το έχειν του. Είναι αυτή η βούλιμη κτήση παντός κτήσιμου πίσω από τα «αυτονόητα» της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, της ακατάπαυστης επέλασης των πολυεθνικών, της εκβιασμένης παραγωγικότητας των γεννημάτων της γης, του παγκοσμιοποιημένου χρηματιστηριακού παίγνιου, του ηλεκτρονικού τζόγου των νοικοκυραίων, του χρηματιστήριου πάνω στη γη, του εμπόριου των σωμάτων και των ουσιών.

Λογής λογής ιδιοκτησίες. Επί παντός. Μαζί με την αρρώστια που εξ αρχής φέρουν, λες κι είναι ενδημική μέσα τους. Σαν να λέμε Covid-19.

Και τη συνέχειά του.

Πηγή:efsyn