Τάσος Σαραντής

Δεκαετής έρευνα Γάλλων και Κινέζων επιστημόνων σε 2.500 ποτάμια ανά την υφήλιο, εκτός από τις πολικές περιοχές και τις ερήμους, έδειξε ότι τους τελευταίους δύο αιώνες έχει προκληθεί ανυπολόγιστη καταστροφή εξαιτίας της ρύπανσης, των φραγμάτων, της υπεραλίευσης, της άρδευσης και της κλιματικής κρίσης.

Η βιοποικιλότητα στους περισσότερους από τους μισούς ποταμούς του κόσμου έχει επηρεαστεί έντονα από τις ανθρώπινες –κυρίως οικονομικές– δραστηριότητες τους τελευταίους δύο αιώνες. Η ρύπανση, τα φράγματα, η υπεραλίευση, η άρδευση των αγροκτημάτων και οι αυξανόμενες θερμοκρασίες λόγω της κλιματικής κρίσης είναι οι κύριοι υπεύθυνοι.

Οι περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο είναι η Δυτική Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική, όπου οι μεγάλοι και εύποροι πληθυσμοί προκαλούν υψηλότερες επιπτώσεις στα ποτάμια, όπως συμβαίνει με τον Τάμεση στη Βρετανία και τον Μισισιπή στις ΗΠΑ.

Αυτά τα συμπεράσματα προκύπτουν από δεκαετή μελέτη Γάλλων και Κινέζων επιστημόνων για τον βαθμό ανθρώπινης επίδρασης στα ποτάμια συστήματα σε όλο τον κόσμο τους τελευταίους δύο αιώνες. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Science», εξέτασε σχεδόν 2.500 ποτάμια σε όλα τα μέρη του κόσμου, εκτός από τις πολικές περιοχές και τις ερήμους.

Οι ποταμοί και οι λίμνες είναι ζωτικά οικοσυστήματα. Καλύπτουν λιγότερο από το 1% της επιφάνειας του πλανήτη, αλλά τα 17.000 είδη ψαριών που φιλοξενούν αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο όλων των σπονδυλωτών, ενώ διασφαλίζουν την τροφοδοσία πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων. Υγιή ποτάμια απαιτούνται επίσης για την παροχή καθαρού νερού.

Σήμερα, περίπου το 25% όλων των ψαριών στον κόσμο ζουν σε ποτάμια, λίμνες και ρέματα. Πρόσφατες μελέτες και ανεκδοτικά στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι έχουν επηρεάσει σημαντικά τις λίμνες και τα ρυάκια, ιδιαίτερα από την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης – μια εποχή όπου τα εργοστάσια άρχισαν να απορρίπτουν απόβλητα σε πλωτές οδούς.

Οπως προκύπτει από τη μελέτη, τα ποτάμια σε πολλές πλούσιες χώρες δεν είναι αναγνωρίσιμα σε σύγκριση με το πώς ήταν πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Τότε υπήρχαν οξύρρυγχοι μεγαλύτεροι των δύο μέτρων, χιλιάδες σολομοί και πολλά άλλα ψάρια που σχεδόν έχουν εξαφανιστεί σήμερα.

Και οι παγκόσμιοι πληθυσμοί των μεταναστευτικών ψαριών των ποταμών έχουν υποχωρήσει κατά 76% από το 1970, με τη μείωσή τους να καταγράφεται στο 93% στην Ευρώπη. Τα μεγάλα ζώα των ποταμών έχουν πληγεί χειρότερα, με μερικά –όπως το γιγαντιαίο γατόψαρο του ποταμού Μεκόνγκ στη Νοτιοανατολική Ασία– να βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης.

Για την πραγματοποίηση της μελέτης, οι ερευνητές ανέπτυξαν μια κλίμακα από το 1 έως το 10, για να κρίνουν το επίπεδο της ανθρώπινης επίδρασης στη βιοποικιλότητα για όλες τις λεκάνες απορροής των ποταμών που μελέτησαν. Η κλίμακα προέκυψε λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των ειδών σε μια δεδομένη περιοχή, τη λειτουργία του καθενός και τις εξελικτικές σχέσεις μεταξύ τους – συγκρίνοντας τα ευρήματά τους με τις συνθήκες που υπήρχαν πριν από 200 χρόνια.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πάνω από το ήμισυ του συνόλου των λεκανών απορροής στον κόσμο έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρωπο. Η κλίμακα της βιοποικιλότητας έδειξε ότι πάνω από το 53% από αυτές είχαν βαθμολογία 6 ή υψηλότερη. Εξάλλου, διαπίστωσαν ότι τα περισσότερα από τα μεγάλα ποτάμια στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική έχουν επηρεαστεί σοβαρά, με μερικά, όπως ο Τάμεσης, να βαθμολογούνται με 10.

Φράγματα παντού
Μια σημαντική αλλαγή είναι ο αριθμός των ξενικών ειδών που εισάγονται στα ποτάμια. Στη Δυτική Ευρώπη διαβιοί ο σολομός της Βόρειας Αμερικής, το μαύρο γατόψαρο – είδος επίσης της Βόρειας Αμερικής, κυπρίνοι και χρυσόψαρα που ήρθαν από την Ασία και κουνουπόψαρα προερχόμενα από την κεντρική Αμερική και τις νότιες ΗΠΑ. Σε όλο τον κόσμο, ο κοινός κυπρίνος, η μεγαλόστομη πέρκα (περκόχανο) και τα τιλάπια είναι από τα πιο διαδεδομένα εξωτικά ψάρια.

Είναι προσαρμοσμένα στα νερά και έχουν αναπτυχθεί καθώς ο αριθμός των φραγμάτων έχει αυξηθεί. Αυτό ομογενοποιεί τους πληθυσμούς ψαριών στα ποτάμια, καθιστώντας τους λιγότερο ικανούς να αντιμετωπίσουν τις περιβαλλοντικές αλλαγές, όπως η παγκόσμια θέρμανση. Μια ανάλυση του 2019 διαπίστωσε ότι μόνο το ένα τρίτο των μεγάλων ποταμών του κόσμου παρέμενε ελεύθερο από τον αντίκτυπο των φραγμάτων.

Στον αντίποδα αυτών των ευρημάτων, διαπιστώθηκε ότι μόλις το 14% των ποταμών παγκοσμίως είχε μικρή ανθρώπινη επίδραση και ότι αυτοί βρίσκονται κυρίως σε μη ανεπτυγμένες περιοχές στην Αφρική και την Αυστραλία. Η υψηλότερη βιοποικιλότητα στα ποτάμια βρίσκεται στη Νότια Αμερική, αλλά οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μόνο το 6% των πιο ανέπαφων ποταμών ήταν σε αυτήν την περιοχή. Γενικότερα, οι λιγότερο πληττόμενες λεκάνες απορροής ποταμών δεν φιλοξενούν αρκετά είδη για να διατηρήσουν την παγκόσμια βιοποικιλότητα των ψαριών.

Φιλοξενούν μόνο το 22% της παγκόσμιας πανίδας, επομένως πρέπει να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα στις λεκάνες που επηρεάζονται πολύ από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Στα δε ποτάμια της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής υπήρξε αύξηση της ποιότητας των υδάτων τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο ότι είναι επαρκές, επειδή υπήρξε μια πραγματικά απότομη πτώση στους πληθυσμούς των ψαριών.

πηγή:efsyn

*Εκτενής αναφορά για τον Πηνειό (ποταμό της Θεσσαλίας), τους παραποτάμους του και τις πηγές του γίνεται στο βιβλίο “Ο Ανθρωπολογικός τύπος της Αποανάπτυκης-Τοπικοποίησης”, Εκδόσεις των Συναδέλφων.

Περισσότερα εδώ