Του Γιώργου Ν. Οικονόμου*
 
Ενα από τα μεγάλα προβλήματα του νεοελληνικού πολιτικού, κοινωνικού και πολιτιστικού βίου είναι η έλλειψη κοινωνιοκεντρικών και ανθρωποκεντρικών νοημάτων. Τα νοήματα που κυριαρχούν επί πολλές δεκαετίες είναι εθνικιστικά, θρησκευτικά, κομματικά, ατομικιστικά, προσωπικά, λάιφ στάιλ, καταναλωτικά, ποδοσφαιρικά και τηλεοπτικά. Η ισοπεδωτική κυριαρχία αυτών των νοημάτων («κοινωνικών φαντασιακών σημασιών» κατά τον Καστοριάδη) επέβαλε έναν τρόπο ζωής πλήρως αποπολιτικοποιημένο, αλλά σφόδρα κομματικοποιημένο, υποταγμένο στις κομματικές ιδεολογίες, στην οικονομική ολιγαρχία, στα ΜΜΕ και στην Εκκλησία, με αποτέλεσμα την απουσία πολιτικής κοινωνίας και τη σημερινή γενικευμένη χρεοκοπία. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να υπάρξει ένας άλλος προσανατολισμός στη ναυαγισμένη κοινωνία. Χρειάζεται προς τούτο να αναζητηθούν και να προωθηθούν άλλα νοήματα, που να είναι κοινωνιοκεντρικά και ανθρωποκεντρικά.
 
Κοινωνιοκεντρικά νοήματα είναι αυτά που αντιπαρατίθενται στα εθνοκεντρικά, εθνικιστικά νοήματα, τα οποία είναι η κατ’ εξοχήν νεοελληνική μάστιγα (Μεγάλη Ιδέα, Μακεδονικό, Σαμαράς, Καμμένος, ΛΑΟΣ, Χρυσή Αυγή, νεο-ορθόδοξοι). Κοινωνιοκεντρικά είναι τα νοήματα που έχουν κέντρο την κοινωνία, που δημιουργούνται συλλογικά από όλη την κοινωνία και αφορούν όλη την κοινωνία, όχι επιμέρους στρώματα, ομάδες ή τάξεις. Διαπνέονται δηλαδή από ισότητα και καθολικότητα. Ετσι ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, ο σεξισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός, αν και είναι κοινωνικά φαινόμενα, δεν είναι κοινωνιοκεντρικά, διότι στρέφονται εναντίον κοινωνικών τμημάτων – ο εθνικισμός εναντίον κάποιου έθνους και εναντίον αυτών τους οποίους δεν θεωρεί πατριώτες, ο ρατσισμός εναντίον κάποιας φυλής, ο σεξισμός εναντίον κάποιου φύλου και ο θρησκευτικός φανατισμός εναντίον κάποιας θρησκείας, αθρήσκων και αθέων. Πρεσβεύουν δηλαδή τον αποκλεισμό, την ανισότητα, αναιρούν την καθολικότητα.
 
Ούτε ο κομματισμός, ένας από τους στυλοβάτες του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, μπορεί να ενταχθεί στα κοινωνιοκεντρικά νοήματα αφού, πρώτον, υποκαθιστά την κοινωνία δρώντας αντί γι’ αυτήν και, δεύτερον, οι οπαδοί του ενός κόμματος στρέφονται εναντίον του άλλου. Οταν δε ένα κόμμα εγκαθίσταται στην κυβέρνηση, ευνοεί τα στελέχη και τα μέλη του με παντοίους τρόπους, αδικώντας πασιφανώς τους συμπαθούντες των άλλων κομμάτων και τους ακομμάτιστους. Ο κομματισμός καταστρατηγεί δηλαδή την αρχή της ισότητας, της καθολικότητας και της αξιοκρατίας.
 
Αντιθέτως, στα κοινωνιοκεντρικά νοήματα υπάγεται η πολιτική με την ουσιαστική έννοια, που δεν έχει σχέση με κόμματα, εκλογές, «αντιπροσώπους» και γραφειοκρατία, αλλά με τη συνολική θέσμιση της κοινωνίας από το κοινωνικό σύνολο. Πολιτική είναι η αμφισβήτηση θεσμών και νόμων, η αυτοοργάνωση και ο αυτοκαθορισμός του πλήθους, οι ιδεολογικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις με κατεστημένες αντιλήψεις, με εδραιωμένα συμφέροντα και ολιγαρχικές πρακτικές. Η πολιτική δίνει έτσι προτεραιότητα στο κοινωνικό σύνολο και στην ισότητα.
 
Ανθρωποκεντρικά νοήματα είναι αυτά που αντιπαρατίθενται στα θρησκειοκεντρικά νοήματα, τα οποία είναι η δεύτερη νεοελληνική μάστιγα (Χριστόδουλος, Ανθιμος, Σεραφείμ Πειραιώς, η Εκκλησία ως ιδεολογικός και κρατικός θεσμός, βυζαντινισμός, νεο-ορθόδοξοι). Ανθρωποκεντρικά νοήματα είναι αυτά που έχουν κέντρο τον άνθρωπο και όχι τον «θεό», ούτε τη μεταφυσική και την ανύπαρκτη «μετά θάνατον ζωή». Είναι τα νοήματα που έχουν κέντρο τον άνθρωπο ως άνθρωπο, όχι ως πιστό κάποιας θρησκείας, ως μέλος κάποιας εθνότητας ή ως οπαδό μιας ιδεολογίας. Διαπνέονται, δηλαδή, από ισότητα και καθολικότητα. Ετσι ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία, αν και είναι χαρακτηριστικά ορισμένων ανθρώπων, δεν είναι ανθρωποκεντρικά. Δεν ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο ως άνθρωπο, δεν μεριμνούν δηλαδή για όλους τους ανθρώπους, διότι στρέφονται εναντίον κάποιων άλλων, όπως ανέφερα προηγουμένως. Χρησιμοποιούν κυρίως τη βία και την τρομοκρατία, όχι μόνο ιδεολογική, ψυχολογική και φραστική, αλλά συχνά και σωματική, όπως έδειξε η περίπτωση των νεοναζιστών. Ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός αποτελούν τον προθάλαμο του φασισμού, που ανέρχεται ραγδαίως στην Ελλάδα τα τελευταία έτη.
 
Κοινωνιοκεντρικά και ανθρωποκεντρικά νοήματα είναι η ελευθερία παντός είδους, ατομική και πολιτική, η ελευθερία του λόγου και της θρησκευτικής πίστης, η ισότητα σε όλα τα πεδία, η πολιτική και κοινωνική αυτονομία, η δικαιοσύνη των πολιτών, η συμμετοχή των ατόμων στις αποφάσεις και στους νόμους (η άμεση δημοκρατία), τα κοινωνικά δικαιώματα ασφάλισης, υγειονομικής και φαρμακευτικής περίθαλψης, εργασίας, τροφής, στέγασης, ψυχαγωγίας, παιδείας, πολιτισμού. Είναι επίσης οι ομαλές κοινωνικές σχέσεις, χωρίς βία, διακρίσεις και διώξεις παντός είδους, χωρίς πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Είναι η αξιοπρέπεια, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, ο μη αποκλεισμός ομάδων και ατόμων. Είναι τα νοήματα που αναφέρονται σε μία ζωή χωρίς κτηνώδη εργασία, φτώχεια, ανεργία, πείνα, χωρίς καταναλωτισμό, τηλεοπτική αποχαύνωση, ατομικισμό, χωρίς αλόγιστη «ανάπτυξη», οικολογική καταστροφή, ερήμωση του αστικού περιβάλλοντος, μόλυνση της ατμόσφαιρας, λεηλασία της φύσης.
 
Πολλά από τα νοήματα αυτά απουσιάζουν από τις σημερινές κοινωνίες, φυσικά σε διαφορετικό βαθμό, όλως ιδιαιτέρως και σε μέγιστο βαθμό από τη νεοελληνική κοινωνία. Απουσιάζουν, επειδή απουσιάζει ο δήμος από την πολιτική σκηνή. Συνεπώς, δεν είναι δεδομένα και κεκτημένα, δεν είναι ίδιον του ανθρώπου και των κοινωνιών, δεν προσφέρονται από κόμματα και βουλευτές, αλλά αποτελούν πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις. Είναι προτάγματα που αναδύονται και πραγματοποιούνται μετά από συνειδητή επιλογή, θέληση, βούληση και αγώνα των ανθρώπων και των κοινωνιών.
 
………………………………………………………………………………………………………………………….
 
* Δρ Φιλοσοφίας
Από:efsyn