«Σκληρός απέναντι στον εαυτό του… σκληρός απέναντι στους άλλους. Ολα τα τρυφερά αισθήματα της συγγένειας, της φιλίας, της αγάπης, της ευγνωμοσύνης, ακόμα και της τιμής πρέπει να καταπνιγούν μέσα από το ψυχρό και μονοσήμαντο πάθος για την επαναστατική υπόθεση… Μέρα και νύχτα πρέπει να έχει μόνο μια σκέψη, έναν σκοπό – την ανελέητη καταστροφή».
Σ. Νετσάγιεφ, Η κατήχηση του επαναστάτη.
Του Χάρη Ναξάκη*
«Το ότι εμείς είχαμε άδικο δεν σημαίνει ότι οι άλλοι είχαν δίκιο», με αυτόν τον ευφυή τρόπο ο εκ των ιδεολογικών καθοδηγητών (;) των Ερυθρών Ταξιαρχιών, καθηγητής Α. Νέγκρι, αποτίμησε την ιστορική διαδρομή του ιταλικού αντάρτικου πόλεων. Η κριτική των όπλων έχει τρεις επιλογές: μετανοημένος, αμετανόητος, κοινωνικά ενεργός με κριτική αποτίμηση του ένοπλου δρόμου. Ο Κουφοντίνας και ο Ξηρός δεν επέλεξαν ως τίτλο του βιβλίου τους την παραπάνω ρήση του Νέγκρι γιατί ακολούθησαν τη δεύτερη, αδιέξοδη επιλογή. Πάνω από μια δεκαετία η κριτική του καπιταλισμού στην Ιταλία έγινε με τα όπλα και αναβαθμίστηκε η κοινωνική συνείδηση, ήρθε ο μπερλουσκονισμός! Υπάρχει βέβαια η εύκολη εξήγηση: του θύματος-λαού. Ο μεγάλος Ελληνας διανοητής Κ. Παπαϊωάννου είχε χαρακτηρίσει τον Ρώσο επαναστάτη και κήρυκα της ανελέητης βίας Νετσάγιεφ «ένοπλο προφήτη». Αυτό ακριβώς είναι το ζήτημα με τις αντιλήψεις του Νετσάγιεφ και των μοντέρνων οπαδών του, όπως ο Κουφοντίνας. Οι προφήτες, οι αυτόκλητοι τιμωροί, οι καθοδηγητές του παραπλανημένου λαού, όλοι αυτοί είναι εν δυνάμει εξουσιαστές, ανεξάρτητα των προθέσεών τους. Η Ιστορία έδειξε ότι οι προφήτες ουράνιων ή επίγειων παραδείσων είναι οι αυριανοί καταπιεστές.
Ο Ιησούς και οι οπαδοί του εμφανίστηκαν στην Ιστορία ως τιμωροί ενός διεφθαρμένου κόσμου και ήταν σίγουροι ότι ο κόσμος πλησίαζε στα έσχατά του, όπου όλα τα δεινά θα εξαφανίζονταν μια για πάντα. Την εσχατολογική αυτή αντίληψη αναπαρήγαγε ο ριζοσπαστικός διαφωτισμός (ιακωβινισμός) και στη συνέχεια ο μαρξισμός και ο αναρχισμός υιοθετώντας την απλοϊκή αντίληψη του Ρουσό για την έμφυτη καλοσυνάτη ανθρώπινη φύση. Κήρυξαν τον πόλεμο στην παρούσα διεφθαρμένη κοινωνία με στόχο έναν ουτοπικό παράδεισο επί της Γης, όπου κάθε ανθρώπινη ατέλεια θα εξαλειφθεί και θα ηττηθούν μια για πάντα οι δυνάμεις του κακού. Η κοσμική τρομοκρατία, η βία, σύμφωνα με τον Ροβεσπιέρο, είναι ηθικά νομιμοποιημένη. Η ανθρωπότητα θα αποκαθαρθεί μέσω της βίας. Η βία χρησιμοποιήθηκε από του τυράννους, τους βασιλιάδες, τις πολυεθνικές επιχειρήσεις για να διατηρηθεί μια άδικη κοινωνία, γιατί να μη χρησιμοποιηθεί από τους επαναστάτες ως μέσο για μια δίκαιη κοινωνία; Η εσχατολογική επιδίωξη ενός παραδείσου δικαιολογεί ηθικά και πολιτικά τη βία στο όνομα μιας ευγενούς ορθολογικής επιδίωξης. Ως ορθολογικότητα συνήθως ορίζουμε τα μέσα που είναι σύμφωνα μ’ έναν σκοπό. Η συνήθης κριτική που ασκείται στην ορθολογικότητα είναι ότι έχει περιοριστεί στα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη ενός σκοπού. Η ορθολογικότητα αυτή χαρακτηρίζεται εργαλειακή. Η εργαλειακή αυτή αντίληψη εκφράζεται στη ρήση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Αρκεί ο σκοπός να είναι καλός, ηθικός, για να δικαιολογηθεί η χρήση και των πιο απάνθρωπων μέσων για την επίτευξή του. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο τα ανήθικα μέσα, αλλά και ο ίδιος ο σκοπός. Οπως σωστά παρατηρεί ο Κ. Καστοριάδης, «η επιλογή του καλύτερου δηλητηρίου για να δηλητηριάσεις τον σύζυγό σου ή η επιλογή της αποτελεσματικότερης υδρογονοβόμβας για να εξοντώσεις εκατομμύρια ανθρώπους, εξαιτίας ακριβώς της ορθολογικότητάς τους αυτής, αυξάνουν τη φρίκη που μας προκαλούν όχι μόνο για τον επιδιωκόμενο σκοπό, αλλά και για τα μέσα που επέτρεψαν να επιτευχθεί η μέγιστη αποτελεσματικότητα». Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο Νετσάγιεφ και οι σημερινοί οπαδοί του (ανελέητη αυτοκαταστροφική βία, το ανθρωπολογικό πρότυπο ενός επαναστάτη χωρίς φίλους, συγγενείς, χωρίς τιμή, αγνώμονα), αλλά και ο σκοπός -επιδίωξη ενός επίγειου παράδεισου- είναι λάθος.
Κανείς δεν αρνείται, ακόμα και στους φιλελεύθερους κύκλους, ότι η πολιτική ένοπλη βία είναι νομιμοποιημένη όταν ασκείται απέναντι σε δικτατορίες ή σε δυνάμεις ξένης κατοχής μιας χώρας. Η αποκατάσταση όμως της κοινοβουλευτικής έμμεσης δημοκρατίας ή η προάσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας τις περισσότερες φορές αφήνει ανεπηρέαστη την κοινωνική ανισότητα, τις εξουσιαστικές και ιεραρχικές δομές της κοινωνίας. Η κριτική του καπιταλισμού, της κοινωνίας του εμπορεύματος, δεν γίνεται με την «έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα», από τους ειδικούς της επανάστασης, που ως η νέα ελίτ θα είναι οι αυριανοί εξουσιαστές. Η κριτική του καπιταλισμού με τα όπλα έχει την ίδια αποτελεσματικότητα με τη θεσμοποιημένη κρατική βία ή τη βία των αγορών ως δήθεν μέσο περιορισμού της ανθρώπινης ιδιοτέλειας ή με την απλή εναλλαγή στους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς δύναμης που εμπεδώνει στους ανθρώπους την ιδιότητα του υπηκόου αντί του πολίτη. Για να αλλάξουμε προς το καλύτερο τον κόσμο όπου ζούμε πρέπει από τώρα να δημιουργήσουμε μέσα στο σώμα της παλιάς κοινωνίας τα σπέρματα της καινούργιας, το νέο μέσα στο παλιό. Μια παράλληλα αυτοθεσμισμένη κοινωνία με αλληλέγγυες και συνεργατικές οικονομικές δομές, άμεση δημοκρατία, επανανοηματοδότηση της ζωής μέσω ενός βίου λιτού, πέρα από την αδιάκοπη κατανάλωση εμπορευμάτων, με ήπια τεχνολογική ανάπτυξη, έμφαση στην κοινότητα, την οικολογική ισορροπία και με κοινωνικό έλεγχο της ιδιοτέλειας.
[email protected]
……………………………………………………………………………………
 * Καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας