του Κώστα Τσόγια
Κάθε σοκ αποτελεί μία δυσάρεστη εμπειρία. Εξαιρείται το αναπτυξιακό σοκ που το φαντασιωνόμαστε ως έναν συλλογικό, πολλαπλό, αέναο οργασμό κατά τη διάρκεια του οποίου το ΑΕΠ θα πάει σφαίρα, τα πλεονάσματα δε θα χωράνε στο εθνικό θησαυροφυλάκιο, το χρέος θα φαντάζει ασήμαντο μέγεθος μπροστά στην πριαπική ανάπτυξη του εθνικού προϊόντος και οι μέρες της λιτότητας θα αποτελούν μία κακή ανάμνηση για την οποία θα διηγούμαστε στους μικρότερους ιστορίες όπως οι γονείς μας διηγούνταν σε εμάς ιστορίες από την Κατοχή.
Έτσι η ανάπτυξη παίρνει μεσσιανικές διαστάσεις: είναι αυτή που θα χορτάσει τους πεινασμένους, θα στεγάσει τους άστεγους, θα φτιάξει δουλειές για τους άνεργους, θα γεμίσει τον τόπο με επενδύσεις που η πρώτιστη έννοια τους θα είναι ο εργαζόμενος, ο καταναλωτής και το περιβάλλον, θα φέρει πίσω τα ξενιτεμένα νιάτα με τα βαρβάτα πτυχία, θα ανοίξει καινούργια σπιτικά και θα στήσει τα υπό διάλυση γερά στα πόδια τους, θα λύσει το δημογραφικό και θα γεμίσει τα σχολεία με παιδάκια. Η ανάπτυξη είναι στη συνείδησή μας η προσδοκία ότι όλα θα μπουν αυτόματα στη θέση τους όπως ο σοσιαλισμός ήταν για τον παλιό αριστερό η απαντοχή ότι “μονομιάς θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς”.
Ελλείψει άλλου αφηγήματος η ανάπτυξη αποτελεί την απάντηση που δίνουν στα προβλήματα όλες οι δυνάμεις του πολιτικού φάσματος, δεξιές και αριστερές, εγχώριες και ευρωπαϊκές, καπιταλιστικές και αντικαπιταλιστικές. Οι τελευταίες βάζουν απλώς ως προϋπόθεση ότι τα μέσα παραγωγής θα περάσουν στους εργαζόμενους και αυτοί ελεύθερα συνεταιρισμένοι δεν μπορεί παρά να βάλουν τις βάσεις για την επίτευξη της απεριόριστης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Ανάπτυξη που θα νοηματοδοτεί χειραφετητικά τη ζωή των εργαζόμενων γιατί δε θα δουλεύουν για αφεντικά. Όχι για άλλα αφεντικά, δηλαδή, εκτός από την ανάπτυξη. Αποφεύγει αυτή η αριστερά να δώσει απάντηση στο πώς θα χαλιναγωγήσει π.χ. τη διαλυτική δύναμη του καταναλωτισμού και πώς θα απαντήσει στα ορατά περιβαλλοντικά αδιέξοδα. Έτσι κομμουνιστικά καθεστώτα, όπως της Κίνας, μεταλλάσσονται βαθμηδόν και το αποτέλεσμα είναι ένας βάρβαρος κρατικός καπιταλισμός υπό την διεύθυνση ενός κομμουνιστικού κόμματος. Πάει περίπατο δηλαδή και η χειραφέτηση και ο σοσιαλισμός και η περιβαλλοντική ισορροπία. Το μόνο πρόταγμα που επικαλούνται πλέον είναι, τι άλλο; η ανάπτυξη. Η οποία, σύμφωνα με τον Σερζ Λατούς, “σήμερα δεν είναι αποδοτική υπόθεση παρά μόνο υπό τον όρο να σηκώσουν το βάρος και το τίμημά της η φύση, οι μελλοντικές γενιές, η υγεία των καταναλωτών και οι συνθήκες εργασίας των μισθωτών”.
“Το αυτονόητο για τους κλασικούς Εβραίους δεν ήταν η αναζήτηση της ελευθερίας ή της ισότητας ή της δικαιοσύνης, αλλά η συμμόρφωση προς τις εντολές του Ιεχωβά”, γράφει ο Καστοριάδης. Η δική μας φαντασιακή σύλληψη της πανάκειας είναι η ανάπτυξη. Έχει τα ιερατεία της, τα ιερά της και όλους εμάς για πιστούς της.
“Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα”. Αυτή είναι η κατακλείδα της ομιλίας του Σεφέρη κατά την τελετή βράβευσής του με το βραβείο Νόμπελ. Σήμερα ο άνθρωπος υποβιβάζεται σε υπηρέτη της σύγχρονης Σφίγγας, της ανάπτυξης.