Παρακάτω σε ελεύθερη μετάφραση από τα γερμανικά, από τον Γιώργο Κολέμπα, το άρθρο του Philipp Schulte «Mit Recht ohne Wachstum».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό „Forum Recht“, έκδοση 02/2017 (www.forum-recht-online.de).

Δικαίως χωρίς ανάπτυξη

Ενάντια στον αποτυχημένο καπιταλισμό βοηθά το Δίκαιο
Ο παγκόσμιος καπιταλισμός έφθασε στα όρια της πλανητικής περατότητας. Αν στο τέλος του αιώνα θέλουμε η γη να είναι ακόμη ένας χώρος συμβατός με την ανθρώπινη διαβίωση, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την απελευθέρωσή μας από τον εξαναγκασμό της ανάπτυξης. Στη συζήτηση για την «μετά την ανάπτυξη» εποχή, η νομική επιστήμη και πρακτική μέχρι τώρα ήταν στο περιθώριο. Αυτό πρέπει να αλλάξει!
Η ανθρωπότητα βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Για πρώτη φορά στην ιστορία, αντιμετωπίζουμε παγκόσμιες οικολογικές κρίσεις, τις οποίες δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με τεχνολογικά μέσα. Η κλιματική καταστροφή είναι το πιο γνωστό παράδειγμα. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η ηγετική διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος, υποθέτει ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω των δραστηριοτήτων του ανθρώπου μπορεί να φθάσει σε σημεία καμπής (tipping-points), στα οποία ξεκινούν γεωφυσικές διεργασίες που θα συνεχίσουν να θερμαίνουν τον πλανήτη από μόνες τους, χωρίς την ανθρώπινη δραστηριότητα(1).
Αυτά τα σημεία καμπής περιγράφονται ως μη αναστρέψιμα, επειδή η ανθρωπότητα δεν έχει τεχνολογία για να επηρεάσει, πόσο μάλλον να σταματήσει τέτοιες πλανητικές αλλαγές. Σήμερα ήδη για παράδειγμα, η τεράστια τήξη των επιφανειών πάγου στους πόλους, στη Γροιλανδία και στους υπόλοιπους παγετώνες της γης, έχει σαν αποτέλεσμα να αντανακλάται πίσω στο διάστημα όλο και λιγότερο από το εισερχόμενο ηλιακό φως. Μέσω αυτού του αποτελέσματος ο πλανήτης συνεχίζει να ζεσταίνεται αυτόματα.
Ένα άλλο επικίνδυνο σημείο μη επιστροφής είναι η απελευθέρωση των γιγάντιων κοιτασμάτων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και του μεθανίου στα παγωμένα υπεδάφη(Permafrost ), όταν αυτές οι περιοχές αποψυχθούν περαιτέρω από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Στην ατμόσφαιρα, το μεθάνιο συμμετέχει στο φαινόμενο θερμοκηπίου, κατά 25 φορές περισσότερο από ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα ανά μονάδα όγκου. Εάν ο αιώνιος πάγος στην Τούντρα λιώνει, το μεθάνιο, όπως παρατηρείται ήδη σήμερα στον Καναδά, ανεβαίνει ξαφνικά και ανεξέλεγκτα. Η επακόλουθη μαζική υπερθέρμανση εκλύει περαιτέρω αέριο: ένας φαύλος κύκλος «του διαβόλου», όπου η ανθρωπότητα θα παρακολουθεί χωρίς να μπορεί να παρέμβει, όταν ξεκινήσει η διαδικασία του.
Το πλανητικό πεπερασμένο
Εκτός από το κλιματικό σύστημα, υπάρχουν πολλά άλλα γήινα συστήματα, που είναι εξίσου σημαντικά –όπως το κλίμα-για την επιβίωση του ανθρώπινου πολιτισμού και τα οποία θα καταστραφούν επίσης ανεπανόρθωτα. Κάτω από τον τίτλο “Πλανητικά όρια”, οι Rockstroem et al. (2) και πιο πρόσφατα οι Steffens et al. (3) ταυτοποίησαν οκτώ ακόμη περιοχές πλανητικού πεπερασμένου και τεκμηρίωσαν την ενίοτε δραματική τους καταπόνηση. Το Επιστημονικό Συμβουλευτικό Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης της Γερμανίας για την Παγκόσμια Αλλαγή του Περιβάλλοντος (WBGU) χρησιμοποίησε το μοντέλο με τον τίτλο “πλανητικές μπάρες ασφαλείας” στην έκθεσή του “Αλλαγή του Κόσμου – Εταιρική Συνθήκη για μια Μεγάλη Μετατροπή” και κάνει την εξής αξιολόγηση: Απαιτείται επειγόντως μια βαθιά αλλαγή στην οικονομία και τη κοινωνία για να διατηρηθούν τα μέσα διαβίωσης και οι μελλοντικές προοπτικές της ανθρωπότητας. Η προστασία του κλίματος είναι απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά δεν αρκεί από μόνη της ” (4).
Το Συμβούλιο αναγνωρίζει με αυτόν τον τρόπο ότι δεν αρκεί να βάζουμε στο κέντρο της προσοχής μας την απειλητική καταστροφή του κλιματικού συστήματος από τις απεριόριστες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, αλλά ότι αποτελούν επίσης μέρος του ίδιου υπαρκτικού προβλήματος της ανθρωπότητας και η προοδευτική αύξηση της χρήση της γης, η εξαφάνιση των ειδών (το 2015 υπήρχαν 77.340 είδη στον κόκκινο κατάλογο των απειλούμενων ζώων) και η υπερλίπανση από τη βιομηχανική γεωργία με τις αντίστοιχες εισροές φωσφόρου.
Την εικόνα της περατότητας μπορεί να είναι πιο δύσκολο για εμάς να τη φαντασθούμε στην περίπτωση της ατμόσφαιρας, ενώ είναι εύκολα αντιληπτή όταν πρόκειται για ένα χώρο εναπόθεσης σκουπιδιών στο έδαφος, ο οποίος έχει συγκεκριμένη χωρητικότητα. Εντούτοις, λόγω της επίδρασης του φαινομένου του θερμοκηπίου, η αέρια, αόρατη κατάσταση συγκέντρωσης των πολλών ουσιών που εναποθέτει η ανθρωπότητα στον ατμοσφαιρικό «αερόσακο» ως κοινό, μεγαλύτερο και σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτο χώρο υγειονομικής ταφής, είναι παρόμοιας μορφής. Διαφορετικά από ότι για παράδειγμα το διοξείδιο του θείου σε κάθε περίπτωση επιστρέφει στο έδαφος ως όξινη βροχή, το υπερβολικό CO2 κατανέμεται ομοιόμορφα και για πολλές δεκαετίες στην ατμόσφαιρα και προκαλεί το μόνιμο και συνεχές κάθε στιγμή φαινόμενο του θερμοκηπίου, ανεξάρτητα από το που και πότε εκλύθηκε στον αέρα.
Η εμπειρία της κλιματικής αλλαγής…
Για την ανάλυση πρέπει να διακρίνουμε δύο πτυχές: αφενός, ο στόχος που συμφωνήθηκε στο Παρίσι να περιορισθεί πραγματικά η υπερθέρμανση του πλανήτη σε 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με την προ-βιομηχανική περίοδο και αφετέρου οι διαφορετικοί εθνικοί και διεθνείς στόχοι εκπομπών και νομικά εργαλεία μείωσης εκπομπών (π.χ. εμπορία εκπομπών). Υπάρχει μια λογική ιεραρχία μεταξύ των προδιαγραφών θερμοκρασίας και των στόχων των εκπομπών: ο στόχος 1,5 ° παρέχει το κριτήριο αξιολόγησης όπου η πρακτική, δηλαδή η γεωφυσική αποτελεσματικότητα των εθνικών στόχων εκπομπών, μπορεί να εξετασθεί εμπειρικά. Αυτό συμβαίνει επειδή στην ατμόσφαιρα δεν μετρά η συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων, αλλά μόνο η συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου.
Για να έχει νόημα η αξιολόγηση της καταλληλότητας των αυτο-επιβεβλημένων στόχων μείωσης και των νομικών σχεδίων προστασίας του κλίματος, πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη η τρέχουσα κατάσταση των γεωφυσικών ερευνών για το κλίμα. Στην τελευταία έκθεσή της, η IPCC αναφέρει ένα υπόλοιπο 270 δισεκατομμυρίων τόνων άνθρακα (C) ή ισοδύναμων 991 δισεκατομμυρίων τόνων CO2 για τα έτη 2013-2100 που μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να απορροφήσει η ατμόσφαιρα σύμφωνα με τα επιστημονικά μοντέλα, αν ο στόχος του 1, 5 ° μπορεί να τηρείται με μεγάλη πιθανότητα. Με βάση τη συγκεκριμένη δυνατότητα απορρόφησης, είναι εύκολο να καθορισθούν οι ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που αντιστοιχούν σε κάθε άτομο: Αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα εκπέμπει τουλάχιστον 40 δισεκατομμύρια τόνους CO2 σε ετήσια βάση, με αυξητική τάση (5). Στα τέσσερα χρόνια μετά την αναφορά αυτή (2013-2016) οι εκπομπές ήταν στα 160 δισεκατομμύρια τόνους CO2, που αν αφαιρεθούν από τον αναφερόμενο προϋπολογισμό του 2013, μένουν 831 δισεκατομμύρια τόνοι CO2 που μπορούμε να εκπέμψουμε συνολικά από το 2017 έως το τέλος αιώνα. Διαιρεμένο με τα 83 χρόνια που μένουν, έχουμε ως αποτέλεσμα έναν ετήσιο προϋπολογισμό 10 δισεκατομμυρίων τόνων CO2. Με έναν αναμενόμενο, για το υπόλοιπο του αιώνα, παγκόσμιο πληθυσμό 9 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, αυτό οδηγεί σε ένα εύλογο ετήσιο ποσό εκπομπής ενός τόνου CO2 ανά άτομο. Έτσι ο προϋπολογισμός π.χ. για όλους τους ανθρώπους στη Γερμανία των 83 εκατομμυρίων κατοίκων είναι 83 εκατομ. τόνοι.
…  και οι γερμανικοί στόχοι για το κλίμα; 
Αυτά τα 83 εκατομμύρια τόνοι CO2 είναι επομένως ένα φυσικό όριο το οποίο δεν πρέπει να υπερβαίνουν οι ετήσιες γερμανικές εκπομπές, αν ο στόχος του 1,5 ° που καθορίσθηκε στο Παρίσι πρέπει επίσης να τηρηθεί στην πραγματικότητα. Όσον αφορά στο γερμανικό ισοζύγιο των αερίων θερμοκηπίου (6), φαίνεται ότι το 2015 η Γερμανία υπερέβη αυτόν τον προϋπολογισμό των φυσικών εκπομπών κατά δέκα φορές, αφού είχε εκπομπές 908 εκατομμυρίων τόνων CO2. Και σε αυτές δεν περιλαμβάνονται οι «ενσωματωμένες εκπομπές» που εμπίπτουν στατιστικά σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου για τα αμέτρητα καταναλωτικά αγαθά τα οποία, αν και παράγονται εκεί, στη συνέχεια καταναλώνονται αποκλειστικά από τους ανθρώπους στον «αναπτυγμένο» κόσμο του Βορρά-Δύσης. Το όριο εκπομπών των 749 εκατομμυρίων τόνων που ορίζει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας για το 2020, θα υπερβεί κατά 9 φορές τον πραγματικό εθνικό της προϋπολογισμό. Με αυτό το στόχο, ο γερμανικός προϋπολογισμός του αιώνα θα δαπανηθεί σε λιγότερο από δέκα χρόνια. Με αυτή την έννοια τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον επιδιωκόμενο από τη Γερμανία ποσό εκπομπών των 62,5 έως 250 εκατομμυρίων τόνων CO2, για το 2050 – ένας στόχος με ανακρίβεια 400% .
Τα εμπειρικά ευρήματα δείχνουν την αδικία αυτού του σκόπιμου σχεδιασμού: το κλίμα  δεν έχει αποσταθεροποιηθεί εντελώς μέχρι σήμερα, μόνο και μόνο επειδή άλλοι άνθρωποι σε άλλα μέρη της γης εκπέμπουν πολύ λιγότερο από ό, τι δικαιούνται, σύμφωνα με τον παραπάνω προϋπολογισμό. Ζουν στην Αφρική, την Ασία, την Κεντρική και τη Νότια Αμερική και έχουν επωφεληθεί μόνο περιθωριακά από την ορυκτή ενέργεια. Και είναι ακριβώς αυτοί οι άνθρωποι που ζουν στις περιοχές που αντιμετωπίζουν σήμερα τους μεγαλύτερους κινδύνους από την αλλαγή του κλίματος μέσω των ολοένα συχνότερων και μεγαλύτερων τυφώνων, των πλημμυρών και της ξηρασίας. Οι άνθρωποι στα νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού π.χ. πρέπει να φοβούνται ότι θα χάσουν ολόκληρα τα νησιά τους στη θάλασσα.
Οι μη ρεαλιστικοί στόχοι που επέλεξε η σημερινή γενιά ενηλίκων είναι όμως  και μια επιβολή για τις επόμενες γενιές: όσο περισσότερο ξοδεύεται σήμερα ο προϋπολογισμός, τόσο λιγότερα θα μείνουν για τα παιδιά και τα εγγόνια που έχουν γεννηθεί σήμερα και που χρειάζονται επειγόντως πρόσθετους πόρους για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι σημερινές γενιές δανείζονται σήμερα υπέρμετρους πόρους από τις επόμενες και τους κληρονομούν μεγάλα οικολογικά χρέη.
Το πάρτυ τέλειωσε!
Μελετώντας τα στοιχεία για τη Γερμανία: μεταξύ του 2012 και 2015, η χώρα μείωσε τις εκπομπές κατά 3% (από 926 εκατομμύρια τόνους σε 908 εκατομμύρια τόνους). Για να επιτευχθεί μέχρι το 2020 ο-κατά 9 φορές υψηλότερος-καθορισμένος στόχος των 749 εκατομμυρίων τόνων, απαιτείται μείωση των εκπομπών κατά 17% των εκπομπών του 2015. Για το πόσο βαθιά θα επηρεάσει αυτή η απαιτούμενη μείωση το οικονομικό σύστημα, μπορεί κανείς να το καταλάβει από την εφάπαξ μείωση των εκπομπών κατά 7% από το 2008 έως το 2009. Αυτή η βραχυπρόθεσμη επίδραση αποδεικνύει τη θανατηφόρα σχέση εξάρτησης μεταξύ των κοινωνικών συστημάτων, της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς και της χρήσης ενέργειας και πόρων [7]. Ακόμη και στο υψηλότερο σημείο της πιο σοβαρής οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου ο παγκόσμιος καπιταλισμός αισθάνθηκε μια οξεία υπαρξιακή απειλή, δεν είχαμε περισσότερο από 7% μείωση. [8]
Μείωση στο ένα δέκατο, αυτό είναι το πρωτοφανές καθήκον της εποχής μας. Ποτέ νωρίτερα στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υλοποιήθηκε νομιμοποιημένα μια τέτοιας διάστασης πολιτισμική αναστροφή. Οι καταναλωτικές κοινωνίες του παγκόσμιου Βορρά βρίσκονται μπροστά σε μια ιδιαίτερα βαθιά πολιτιστική αλλαγή. Για να είναι αυτή εποικοδομητική (γιατί ένα τελευταίο ξέσπασμα βίας και πόλεμος θα καταναλώσει τον πλανήτη γρήγορα και οριστικά), χρειάζεται δικαιοσύνη, η πρακτική και επιστημονική άσκησή της. Ωστόσο, αντί η νομολογία και η έρευνα να εισαγάγουν το όργανο του δικαίου ως εργαλείο ειρηνικής και φωτισμένης αλλαγής στον οικουμενικό μετα-αναπτυξιακό λόγο, κρύβονται πίσω από τα εναλλακτικά δεδομένα των επίσημων πλάνων προστασίας του κλίματος και των αναποτελεσματικών συστημάτων εμπορίας εκπομπών, πράγμα που συνιστά αφελή.
Νομική επιστήμη και απο-ανάπτυξη
Η σημερινή νομολογία δεν κάνει το απαραίτητο παραπέρα βήμα και αγνοεί την εμπειρική σχέση μεταξύ των καταναγκασμών της καπιταλιστικής ανάπτυξης και των οικοσυστημάτων που καταρρέουν ανεπανόρθωτα. Δεν αφορά πλέον μόνο στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα ή στην κατασκευή αυτοκινητοδρόμων, αλλά μάλλον σε εναλλακτικές λύσεις απέναντι στο κυρίαρχο καταναλωτικό και οικονομικό μοντέλο. Είναι αδιανόητο ότι οι άνθρωποι συνεχίζουν να σπαταλούν τους σπάνιους πόρους με την υπερπαραγωγή αυγών και τόνων φθηνού κρέατος ή να επιτρέπεται να τους «καίνε» σε ταξίδια του Σαββατοκύριακου με αεροπλάνο, επειδή «αξίζει» και “πληρώνουν”. Μια μόνο υπερατλαντική πτήση αρκεί για την υπέρβαση του ετήσιου προϋπολογισμού CO2 του ταξιδιώτη και οι αεροπορικές εταιρείες εξακολουθούν να μην πληρώνουν μέχρι σήμερα ούτε ένα σεντς φόρου πετρελαιοειδών για τα καύσιμα των αεροσκαφών τους. Η λογική μιας παγκόσμιας οικονομίας στην οποία λίγοι άνθρωποι έχουν τα πάντα και 2 δισεκατομμύρια δεν έχουν τίποτα, δεν μπορεί να σταθεί με τίποτα. Αυτό το πάρτι έχει ήδη τελειώσει, έτσι και αλλιώς.
Θα είναι ενδιαφέρον όταν οι νομικές επιστημονικές αναλύσεις αναγνωρίσουν την πεπερασμένη φύση των πλανητικών πόρων και την υπερκατανάλωσή τους από τις οικονομίες του παγκόσμιου βορρά και προτείνουν λύσεις σε αυτή τη βάση. Ένα προσεκτικό βήμα γίνεται από μια μελέτη που ερευνά για (αναπτυξιακό) δυναμικό στην κατεύθυνση της “βιώσιμης κατανάλωσης” στα πλαίσια των ισχυουσών διατάξεων αστικού και δημοσίου δικαίου [9]. Ωστόσο, η εστίασή της ήταν, δυστυχώς, αποκλειστικά στις δυνατότητες δράσης των καταναλωτών και όχι στις διαρθρωτικές προσαρμογές από την πλευρά της παραγωγής και προσφοράς για μια βιώσιμη κοινωνία μετά την ανάπτυξη [10]. Οι συγγραφείς της μελέτης βασίζονται στους υπάρχοντες κανόνες και σέβονται το δόγμα και τη μονιμότητα που είναι απαραίτητες για το κοινωνικό όργανο του νόμου. Πολυάριθμες συζητήσεις για την αποανάπτυξη και το κλιματολογικό ζήτημα στερούνται ακριβώς αυτής της νομικο-πρακτικής προοπτικής. Αλλά όποιος θυμάται τη μεγάλη μεταρρύθμιση του χρέους, γνωρίζει πόσο χρόνο χρειάζεται ο νόμος και η πρακτική του να ενσωματώσουν καινοτομίες που επηρεάζουν τις κεντρικές δογματικές θέσεις. Σε κάθε περίπτωση, η απομάκρυνση από την ανάπτυξη είναι μια ασύγκριτα μεγάλη παρέμβαση. Για αυτό είναι χρήσιμο, οι καθιερωμένες εκτιμήσεις, κανονισμοί και επιχειρήματα να ληφθούν ως σημεία εκκίνησης και να εξεταστεί η συμβατότητά τους με μια κοινωνία χωρίς ανάπτυξη. Γιατί και δω θα υπάρχουν συγκρούσεις, ατυχήματα και παρεξηγήσεις, που πρέπει να αντιμετωπιστούν δίκαια.
Αντίο καπιταλιστικοί νόμοι της αγοράς
Οι παρεμβάσεις θα είναι σοβαρές όχι μόνο στο νόμο: ανταλλαγή αντί αγοράς, μοίρασμα και δανεισμός αντί ενοικίασης, κατοίκηση αντί κατοχής, δωρεά αντί μάρκετινγκ, περιορισμός αντί επέκτασης, εργασία αντί εκμετάλλευσης, συμφωνία και αποδοχή αντί διαταγής και υπακοής, νόημα και ουσία στην παραγωγή και τη χρήση αντί κατανάλωσης και επιδίωξης κέρδους. Συνεπώς, οι εμπειρογνώμονες στον τομέα της κεφαλαιαγοράς πρέπει με βεβαιότητα να επανεκπαιδευτούν. Αλλά πολλοί άλλοι κωδικοποιημένοι κανόνες υπάρχουν εδώ και αιώνες και μπορούν γενικά να διατηρηθούν επειδή εξασφαλίζουν και εξυπηρετούν την διαπροσωπική ισορροπία και εξίσωση. Ένα σύστημα δικαστικής δικαιοσύνης πρέπει επίσης να οργανωθεί και να λειτουργήσει σε μια κοινωνία αποανάπτυξης.
Οι νομικοί θα πρέπει να βάλουν μπροστά μια συστηματική αναθεώρηση του νόμου και να εξάγουν πρακτικές γνώσεις από την καθημερινή διαχείριση των συγκρούσεων. Στην αρχή, οι συγκρούσεις σίγουρα δεν θα λείπουν εάν για παράδειγμα τα αεροπλάνα θα πρέπει κρατηθούν στο έδαφος, οι πόλεις να αποκλείσουν τους κινητήρες καύσης [11], και οι ιδιοκτήτες σπιτιών δεν θα μπορούν πλέον να έχουν μια άνετη ζωή με τις πληρωμές των ενοικιαστών τους. Αλλά αν το δίκαιο χάσει την κοινωνική αποδοχή του, τότε μετατρέπεται γρήγορα σε ένα κείμενο σε χαρτί μόνο. Όσο πιο σοβαρή είναι η κοινωνική σύγκρουση, τόσο πιο σημαντικό είναι να υποστηριχθούν σθεναρά διαφανείς κατώτερες και ανώτατες νομικές διαδικασίες, θεμελιώδη και ανθρώπινα δικαιώματα. Εάν σε μια κοινωνία χωρίς ανάπτυξη τα ατομικά θεμελιώδη δικαιώματα είναι αυθαίρετα ή η κατανομή των εξουσιών μιας υποτιθέμενης απαραίτητης εξουσίας θα πρέπει να υποχωρήσει, τίποτα δεν έχει κερδηθεί.
Ακόμη και μια πραγματικά υπάρχουσα κρατική μηχανή με εκατομμύρια υπαλλήλους στις δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορεί να μετατραπεί σε έναν επιθυμητό ενεργητικό μηχανισμό πρόληψης και βιώσιμα εφαρμοζόμενου σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, χωρίς το δίκαιο ως όργανο οργάνωσης και ελέγχου. Αλλά φαντασθείτε τι μπορεί να επιτευχθεί και τι αποτελέσματα μπορούμε να έχουμε, εάν το κίνημα της αποανάπτυξης καταφέρει αποδεχθούν το τέλος της ανάπτυξης ο αστικός και περιφερειακός προγραμματισμός, οι οικονομικές και πολιτιστικές αρχές, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια και μπορέσουν να συνοδεύουν όλες αυτές οι αναβαθμισμένες δομές εποικοδομητικά τις (συνεχιζόμενες) συζητήσεις για εναλλακτικές λύσεις και βιώσιμες πρακτικές  στο πλαίσιο των καθορισμένων αρμοδιοτήτων τους.
Η αλλαγή είναι σε εξέλιξη
Μετά την έξοδο από το αδιέξοδο, υπάρχουν πολλοί δρόμοι. Όταν το 2004 έγινε γνωστό  ότι το δυναμικό εφοδιασμού σε πετρέλαιο έφθασε υποτίθεται στο ανώτατο σημείο και έγινε συζήτηση για την εξάρτηση από την ορυκτή ενέργεια, ο βρετανός ερευνητής Rob Hopkins ίδρυσε το δίκτυο των πόλεων σε μετάβαση(Transition-Town Net ). Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι σε έλλειψη. Η καύση των ήδη εντοπισμένων κοιτασμάτων άνθρακα, πετρελαίου και αερίου θα προκαλούσε αύξηση θερμοκρασίας από 6 έως 8 ° Κελσίου έως το έτος 2100. Στην πραγματικότητα είναι η περιορισμένη δυνατότητα απορρόφησης των αερίων των καύσεων από την ατμόσφαιρα που βάζει τέλος στην ενεργοβόρα οικονομία των παγκόσμιων μεταφορών και της οικονομίας της ανάπτυξης. Με τη βοήθεια των τοπικών νομισμάτων, ο Χόπκινς θέλει να επιτύχει τη μαζική επανατοπικοποίηση μιας παραγωγής βασισμένης στην επιστροφή στα βασικά αναγκαία αγαθά [12]. Αντί για βιομηχανικά γεωργικά προϊόντα των οποίων οι τιμές διαπραγματεύονται στα χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο και με αυτόν τον τρόπο έχουμε κερδοσκοπία σε βάρος των φτωχότερων, οι περιφερειακές γεωργικές δομές πρέπει να επιτρέπουν και να επιδιώκουν την οικολογική και κοινωνικά δίκαιη παραγωγή από ελεύθερους αγρότες-ισες. Από το 2005, οι πόλεις Kinsale στην Ιρλανδία και Totnes στην Αγγλία εφαρμόζουν αυτό το πλάνο με τους κατοίκους τους. Οι άνθρωποι επιθυμούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία μετάβασης, η οποία έχει μεν στόχο με το σύνθημα “ελευθερία από τα ορυκτά” την απεξάρτηση από τα καύσιμα, αλλά δεν έχει καθορισμένο εκ των προτέρων τέλος και εφαρμόζεται διαφορετικά σε κάθε τόπο. Σε μόλις ένα χρόνο, αναπτύχθηκαν στο  Totnes ένα τοπικό νόμισμα, αστικοί κήποι, ανταλλακτικά δίκτυα και, τέλος, η συμμετοχή των πολιτών σε έναν δημοκρατικό διάλογο.Και στη Γερμανία, γίνονται οι άνθρωποι δημιουργικοί για να ξεφύγουν από τους καταναγκασμούς του κέρδους και της ανάπτυξης και, πάνω απ ‘όλα, να ρυθμίσουν εκ νέου και με καλύτερη ποιότητα την καθημερινότητα γύρω από την κατοίκηση και την διατροφή για παράδειγμα. Το συνδικάτο των ενοικιαστών φτηνών κατοικιών του Freiburg, βοηθά- ως σύλλογος αλληλεγγύης- στη χρηματοδότηση και τη διαχείριση ακινήτων, τα οποία αποστερούνται μόνιμα από τους χρήστες τους. Για περισσότερα από 25 χρόνια, γίνεται συνδυασμός με πρακτικό τρόπο του κλασικού εταιρικού δικαίου με αυτό των συλλόγων κοινού σκοπού. Μέχρι σήμερα, πάνω από 100 εγχειρήματα κατοικίας έχουν επιλέξει αυτή την ιδέα για τον εαυτό τους και η ζήτηση είναι μεγάλη και αυξάνεται. Η ιδέα είναι για αυτό τόσο δημοφιλής, επειδή επιτρέπει την αυτοδιαχείριση και τη μακροχρόνια απεξάρτηση από την ιδιοκτησία.
Οι συνεταιριστικές ενώσεις έχουν επίσης μια παράδοση στη γεωργία. Στο μοντέλο της κοινοτικά υποστηριζόμενης γεωργίας, τα μέλη, μαζί με τους αγρότες, υπολογίζουν τα έξοδα (μισθούς, υλικές δαπάνες, ζωοτροφές κ.λπ.) που απαιτούνται για την διαχείριση του αγροκτήματος κατά το επόμενο έτος. Αυτά τα έξοδα στη συνέχεια, μετατρέπονται ως μηνιαίες συνεισφορές για όλα τα μέλη, που λαμβάνουν για τις συνεταιριστικές μετοχές τους εβδομαδιαίες μερίδες λαχανικών, γάλακτος και κρέατος. Διανέμεται δηλαδή πάντα μόνο αυτό που υπάρχει κάθε φορά στο αγρόκτημα. Το μοντέλο αποτελεί παράδειγμα γεωργίας που χαρακτηρίζεται από την ποιότητα, τη διαφάνεια, την αυτοδιαχείριση και κυρίως από τη μικρή αποδεκτή κλίμακα και την εγγύτητα των αποστάσεων. Τα σκάνδαλα τροφίμων, τα οποία αφορούν ξαφνικά ολόκληρη την Ευρώπη, μπορούν με αυτό τον τρόπο γίνουν παρελθόν.
Νοηματοδότηση αντί κέρδους
Υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι να επανεξετάσουμε και να ξανασκεφθούμε την οικονομία και την ανθρώπινη συνύπαρξη, τη δομή των πόλεων και των κοινοτήτων κλπ., όταν δεν έχουν σημασία οι καταναγκασμοί του κέρδους και της «ανάπτυξης». Το ερώτημα “τι έχει νόημα;”, μπορεί να αποκτήσει την πραγματική σημασία του. Με την ενίσχυση της κανονικότητας έναντι του κέρδους, υπάρχουν πολλά που έχουν να κάνουν οι νομικοί. Όταν ψάχνουν για δίκαιες εκτιμήσεις, μπορούν να μετριάσουν, να βοηθήσουν και μερικές φορές να αποφασίσουν. Μπορούν να επεξεργαστούν διαρθρωτικές προτάσεις για την αποτελεσματική, κανονιστική διόρθωση των αγορών, έτσι ώστε να επιτευχθεί δημιουργία τοπικών αξιών και δίκαιη, βιώσιμη διανομή αγαθών και υπηρεσιών σε όλες τις περιοχές.
Πώς μπορεί η εργασία να κατανεμηθεί και να οργανωθεί δίκαια, χωρίς να βαλτώνει σε μια γραφειοκρατική υπηρεσία σχεδιασμού; Η υποχρεωτική αναγνώριση των παγκόσμιων ζωνών περατότητας απαιτεί νομολογία και επιστήμη ταυτόχρονα. Πώς επιτυγχάνεται η εξισορρόπηση στη διαχείριση των παγκόσμιων ζημιών από την αλλαγή του κλίματος; Μπορεί η εισαγωγή μιας οικολογικής μεθόδου ερμηνείας να βοηθήσει, κατά τη λήψη των αποφάσεων, να εκτιμηθούν καλύτερα, πιο αντιπροσωπευτικά και με μεγαλύτερη βαρύτητα οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις; Ποια μορφή μπορούν να πάρουν τα συντάγματα σε κάθε χώρα, μετά το τέλος της ανάπτυξης; Πώς πρέπει να οργανωθεί η Ευρώπη και τα κράτη της προκειμένου να προωθηθεί η παγκοσμιοποίηση της συνύπαρξης και όχι η παγκοσμιοποίηση των εμπορευμάτων; Η ανθρωπότητα βρίσκεται σε σημείο καμπής. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το πεπερασμένο του κόσμου, αλλά εμάς τους ίδιους ναι!
Βιβλιογραφία:
[1] IPCC: Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, 2013, S. 1114ff.
[2] Johan Rockström/Will Steffen/Kevin Noone u.a.: A safe operating space for humanity. Nature, 2009, S. 472-475.
[3] Will Steffen/ Katherine Richardson/ Johan Rockström u.a.: Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science, 2015, Nr. 1259855.
[4] WBGU: Welt im Wandel. Gesellschaftsvertrag für eine Große Transformation. Eigenverlag, 2011, S. 34ff.
[5] IPCC: Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, 2014, S. 42.
[6] Umweltbundesamt: Nationaler Inventarbericht 1990 – 2014. S. 989; Umweltbundesamt: Zeitnahprognose für 2015 (Stand: 03/2016), διατίθεται στο:
http://www.umweltbundesamt.de/sites/default/files/medien/384/bilder/2_abb_thg-emissionen_2016-11-28.png.
[7] Συνέκρινε για αυτό: George Monbiot: It’s simple. If we can’t change our economic system, our number’s up. The Guardian, 2014, 27.5.2014.
[8] Umweltbundesamt: Nationaler Inventarbericht 1990 – 2014. S. 168.
[9] Sabine Schlacke/ Michael Stadermann/ Moritz Grunow u.a.: Rechtliche Instrumente zur Förderung des nachhaltigen Konsums – am Beispiel von Produkten. 2012, κατεβάστε το από το: http://www.uba.de/uba-info-medien/4297.html.
[10] WBGU, (Fn. 5), S. 7, 12.
[11] Συνέκρινε: VG Düsseldorf, Urteil v. 13.9.2016, 3 K 7695/15.
[12] Rob Hopkins: The Transition Handbook: From Oil Dependency to Local Resilience. Green Books, 2008; και The Transition Companion: Making Your Community More Resilient in Uncertain Times. Green Books, 2011.