Του κύκλου τα γυρίσματα π’ ανεβοκατεβαίνου,

και του τροχού π’ ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου,

με του καιρού τ’ αλλάματα π’ αναπαημό δεν έχου,

μα στο καλό κι εις το κακό περιπατούν και τρέχου…

Ερωτόκριτος

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΚΚΙΝΑΚΟΥ,
ψυχίατρου, διευθυντή Κέντρου Ψυχικής Υγείας Χανίων.
Τα ‘χει και τα δυο ο άνθρωπος μέσα σαν πληροφορία; Και την τάση για κυριαρχία και αυτεπιβεβαίωση και την τάση για συλλογική δράση και αλληλοβοήθεια; Εξελίχθηκε και με τα δυο; Ή υπάρχει μόνο το πρώτο που είπε ο Δαρβίνος και εξακολουθούν να αναπαράγουν μονομερώς οι «αφηγήσεις» μας;
Υπάρχει μόνο το πρώτο ως γενετική προικοδότηση και είναι αυτό που καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά ή αναπτύχθη και το δεύτερο που και αυτό βοήθησε στην «εξέλιξη»; Είναι αναμφίβολο ότι ο άνθρωπος μεγαλούργησε μέσα από συλλογική δράση και τα ανθρώπινα επιτεύγματα δεν είναι ατομικά.
Άλλωστε τι πάει να πει «ατομικός άνθρωπος». Αυτός δεν υπάρχει. Ο άνθρωπος μόνον ως συλλογικό, κοινωνικό υποκείμενο υπάρχει. Μέσα στην φύση και την κοινωνική ζωή, διαμορφώνεται, εξελίσσεται, δρα και υπάρχει. Μέσα στον Άλλο κρύβεται ο μισός μας εαυτός. «Κλέβει» απ’ την κοινότητα για να ολοκληρωθεί. Αυτό που θα υπήρχε έξω απ’ την φύση και την κοινωνία δεν θα ήταν άνθρωπος αλλά κάτι άλλο. Αυτή η προβληματική  βέβαια απαντά εάν η συλλογική δράση και το αλληλέγγυο πνεύμα ενυπάρχει ως γενετική πληροφορία και εγγραφή. Δεν μπορεί παρά να ενεγράφη και αυτό έστω και μεταγενέστερα. Υπάρχει όμως και η κοινωνική αναγκαιότητα  πέραν της βιολογικής πραγματικότητας. Οφείλει να επιστρέφει ο άνθρωπος ότι «κλέβει» απ’ την κοινότητα για να διαμορφωθεί, να ολοκληρωθεί. Αυτή είναι και η ιστορική και κοινωνική νομιμοποίηση να ζητά ο άνθρωπος μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ελεύθερη, μια κοινωνία που να μπορεί να αυτοπραγματώνεται ο κάθε άνθρωπος. Η αλήθεια είναι ότι και ο Δαρβίνος και ο Κροπότκιν έχουν στοιχειοθετήσει τις απαντήσεις τους με επίπονες παρατηρήσεις πάνω σε ζώα και ας φαίνεται να καταλήγουν σε αντίθετα συμπεράσματα.
Στην τάση για προσαρμογή, επιβίωση, αυτεπιβεβαίωση ο πρώτος, στην τάση για αλληλοβοήθεια ο δεύτερος. Φαίνεται ότι ενυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται και τα δυο. Ενδεχομένως πάνω στο πρώτο, που είναι το αρχέγονο, να πατάει το δεύτερο είτε ως κοινωνική μάθηση είτε ως γενετική εγγραφή!
Έτσι εξηγείται γιατί η «κατοικία» στο εγώ είναι έντονη, εύκολη σε σχέση με την «κατοικία» στο εμείς που είναι δύσκολη και απαιτεί διαρκή μέριμνα για να αναδυθεί. Ενδεχομένως όμως είναι κοινωνικοί οι λόγοι. Τα «σύγχρονα» ταξικά συστήματα, ιδιαίτερα το καπιταλιστικό αλλά όλως ιδιαιτέρως ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός με την υπερπαραγωγή, την υπερκατανάλωση, την λαιμαργία, την αποθηκευτικότητα, τον επεκτατισμό, τον εγωισμό, την υπεροψία, την επιθετικότητα, γιγαντώνουν το εγώ και υποστρέφουν το εμείς. Αυτός είναι ο σύγχρονος ανθρωπολογικός τύπος. Και αυτός ο άνθρωπος δεν πρόκειται ποτέ να  εξελίξει αυτήν την κοινωνία σε μια ανώτερη μορφή. Ίσως εδώ είναι το πρόβλημα που όλες οι βαθιές, επαναστατικές αλλαγές στο τέλος εκφυλίζονται.
Ενδεχομένως και διότι έχομε ηθικολογική προσέγγιση σε σχέση με τη φύση του ανθρώπου ή αυταπάτες με την δομή και τον ρόλο της εξουσίας.
Έχει κατακλυστεί το φαντασιακό μας, ο νους και η καρδιά μας με το καπιταλιστικό φαντασιακό. Και ας ευαγγελιζόμαστε την αλλαγή, την άλλη κοινωνία, την επανάσταση. Πρέπει να κοιτάξομε μέσα μας. Στην φιλαυτία μας, στο «θηρίο». Στο εγώ μας. Που το κολακεύει το κοινωνικό σύστημα και το κάνει πανίσχυρο, αδρανοποιώντας ότι ευγενές, συλλογικό, αλληλέγγυο υπάρχει μέσα μας.
Ας εστιάσουμε στο πράττειν, στην μείωση του εγώ και στην οργάνωση του εμείς. Πριν διαμορφώσουμε ένα νέο συλλογικό πολιτικό υποκείμενο πρέπει να διαμορφώσουμε όρους και προϋποθέσεις για ένα νέο κοινωνικό υποκείμενο, στη θέση του σημερινού ανθρωπολογικού τύπου. Η κοινωνική μας ταυτότητα ορίζει και καθορίζει τις εξελίξεις και όχι οι εξαγγελίες, οι ρητορείες, οι σωτηριολογικές ιδέες και τα (παρ)οράματα.
Η ηθική συγκρότηση, οι δεξιότητες  και η διαθεσιμότητα για προσφορά λείπουν και όχι οι χαρισματικοί ηγέτες-κατασκευές των ΜΜΕ.
Η μειωμένη τάση για αυτεπιβεβαίωση, η συλλογικότητα και η αίσθηση της αλληλοβοήθειας είναι είδος εν ανεπαρκεία στις μέρες μας και όχι οι ρήτορες της αγοράς.